برندگان و بازندگان فرار مغزها در کشورهای منطقۀ خاورمیانه با تاکید بر سرمایۀ انسانی

چند سالی است پدیده فرار مغزها در کشورهای در حال توسعه و به‌ویژه کشورهای منطقه خاورمیانه توجه اقتصاددانان را به خود جلب کرده است. براساس نظریه‌ های اقتصادی در زمینه تبعات اقتصادی فرار مغزها، دو دیدگاه سنتی و نوین وجود دارد. دیدگاه سنتی فرار مغزها را به‌عنوان کاهش مستقیم سرمایه انسانی در نظر می گیرد، اما در دیدگاه نوین علاوه بر مواردی که در دیدگاه های سنتی مد نظر بوده، آثار مثبت ناشی از فرار مغزها نیز در نظر گرفته شده است. شالوده اصلی بحث در اینجا بر نقش مثبت فرار مغزها در افزایش انگیزه کسب تحصیل در جامعه، انتقال دانش و تکنولوژی از طریق برگشت مهاجرت های کوتاه مدت، شکل گیری آثار شبکه ای مهاجرت و درآمد برگشتی به کشورهای مبدا در مقابل اثر منفی فرار مغزها یعنی کاهش سرمایه انسانی کشور مبدا متمرکز است. بنابراین، در این تحقیق به شفاف‌کردن علامت و اهمیت آثار فرار مغزها بر انباشت سرمایه انسانی و نیز قضاوت درباره دیدگاه های سنتی و نوین در متون نظری فرار مغزها در کشورهای منطقه خاورمیانه طی سال های 1991 تا 2010 پرداخته شده است. نتیجه تحقیق نشان داد جریان فرار مغزها اثر مثبت بر انباشت سرمایه انسانی کشورهای مورد بررسی داشته است و در نرخ های موجود فرار مغزها، 9 کشور از فرار مغزها منتفع و 5 کشور متضرر شده اند. ضمن اینکه با توجه به متضررشدن ایران از فرار مغزها، پیشنهاد می شود با ایجاد شرایط مطلوب برای نخبگان، ضریب ماندگاری آنان در کشور افزایش یابد.