گونه شناسی تطبیقی خاتم غیرمثلث

آنچه از واژۀ هنر خاتم در ذهن نقش می‌بندد، سطحی است که با مثلث‌های کوچک پوشانده شده است. این روش، خاتم مثلث نام دارد، ولی شیوه‌های دیگری نیز وجود دارند که در آن‌ها به‌جای مثلث از دیگر نقوش هندسی استفاده شده است. این آثار به طور کلی در گروه خاتم غیرمثلث دسته‌بندی می‌شوند. گروه خاتم غیرمثلث که شیوه‌های مختلف و نقوش متعددی را نیز شامل می‌شود، به سرعت در حال فراموشی است. همین امر باعث شده تا حدس‌های نادرستی دربارۀ نحوۀ تولید برخی از این نقوش شکل بگیرد. شناخت دقیق دسته‌بندی و شیوۀ تولید این نقوش می‌تواند یارای اصلاح دیدگاه‌ها و حفظ این هنرها باشد. مسالۀ نخستین پژوهش حاضر این است که: «اصولاً هنر خاتم غیرمثلث چیست و چه انواعی را در برمی‌گیرد؟»آنگاه می‌توان این پرسش را مطرح کرد که: «مبانی فنی انجام هر کدام به چه صورت است؟». همچنین دلیل شکل‌گیری تعابیر نادرست پیرامون شیوۀ انجام برخی از این هنرها نیز بررسی می‌شود. در این پژوهش به علت عدم امکان تغییر همۀ متغیرها و الزام استفاده از شیوۀ سنّتی، از روش مطالعات نیمه‌تجربی استفاده شد و اطلاعات به طریق کتابخانه‌های و میدانی (مشاهده‌ای و کارگاهی) گردآوری شد و برای ارائۀ اطلاعات از روش توصیفی تحلیلی استفاده شد. نتایج، حاکی از وجود گونه‌های متنوع در هنر خاتم و شناسایی و تفکیک برخی شاخه‌های دیگر است که به دلیل وجود شباهت‌هایی، به اشتباه در گروه خاتم قرار گرفته‌اند، درحالی‌که به طور کل با این شاخه هنری متفاوت هستند. بازشناخت و احیای هنر فراموش شده نوارچینی و معرفی دو گونۀ جدید در خاتم مربع از جمله دست‌آوردهای دیگر این مقاله است.