تحلیل زیبایی شناسی قالی قم (بررسی قالی‌های جدید قم)

در دهه‌های اخیر، قالی‌ قم به سبب زیبایی منحصر به فرد طرح، نقش و رنگ همراه با ابریشم و رجشمار بالا از شهرت و جذّابیت بهره‌مند بوده است. از این‌رو شناخت عوامل موثر جذابیت قالی قم از بُعد زیبایی‌شناسی با تکیه بر سه عنصر طرح، نقش و رنگ امری ضروری است. بدین سبب پژوهش حاضر با تجزیه و تحلیل بیش از صد نمونه قالی معاصر قم، با هدف بررسی دلایل زیبایی قالی این منطقه از نظر خریداران و تطبیق آن با مبانی زیبایی‌شناسی هنرهای سنّتی انجام شد. نتایج حاصل از نظرسنجی متقاضیان قالی قم نشان می‌دهد که رنگ و نوع رنگ‌بندی در کنار نوآوری در طرح‌‌های سنّتی، ظرافت، بافت منظم و جلای ابریشم، مهم‌ترین عامل زیبایی و جذابیت قالی‌های قم به شمار می‌آید، اما به‌رغم تنوع در طرح و رنگ، نقوش ریز و متراکمی که سطح ظاهری قالی را می‌پوشاند، از تنوع فرمی پایینی بهره‌مند است که تنها کاربرد اِشغال فضا و ایجاد تنوع رنگی را بر عهده دارد. به طور کلی نتایج نظر سنجی نشان می‌دهد، موثرترین عامل زیبایی در درجۀ اول به رنگ و چیدمان رنگی، در درجۀ دوم نوآوری در طرح و سپس ترکیب‌بندی نقوش وابسته است. این پژوهش توسعه‌ای به روش کتابخانه‌ای و همچنین میدانی انجام شد که به شیوه‌های اسنادی و پیمایشی، اطلاعات لازم به‌دست آمد و نتایج به روش توصیف و تحلیل محتوا بررسی شد. نتایج مطالعۀ مبانی زیبایی‌شناسی هنرهای سنّتی و تطبیق آن با قالی‌های قم نشان می‌دهد، به‌رغم وجود تغییرات و خلّاقیّت‌های بسیار، قالی این منطقه در بستر اصول هنرهای سنّتی رشد یافته و از منظر طرح، نقش و رنگ خارج از اصول نیست. اگر چه این قالی طی دو دهۀ اخیر، از اصل کاربردی بودن، سادگی و صمیمیت که از مشخصه‌های مهم هنر سنّتی است، فاصله گرفته و به هنری تجملی تبدیل شده است.