معرفی نسخۀ خطی دیوان حسینی به رقم سلطانعلی مشهدی 890 هجری و تحلیل آرایه‌‌های تذهیب آن

دیوان اشعار سلطان حسین بایقرا، مشهور به دیوان حسینی، از جمله آثار ادبی است که در دربار تیموریان و ادوار پس از آن، به کرات به رشتۀ تحریر درآمده ‌‌است. یکی از رونوشت‌‌های آن، سند 12148، موجود در دپارتمان نسخ خطی موزۀ ملی پاریس، مورخ 890 قمری است. این نسخۀ سلطنتی (استنساخ در دارالسلطنۀ هرات) به جهت برخورداری از عناصر کتاب‌‌آرایی از قبیل نگارگری، خوشنویسی (به قلم سلطانعلی مشهدی)، تجلید، تذهیب، تشعیر، جدول‌‌کشی و در دسترس‌بودن تمامی صفحات، نمونه‌‌ای شاخص و درخور مطالعۀ ساختاری به‌‌ویژه از حیث تزیینات تذهیب به نظر می‌‌رسد؛ بنابراین تحلیل فنی-هنری عناصر تذهیب این دیوان، هدف اصلی پژوهش حاضر است. بر همین مبنا، مقالۀ پیشِ رو، با رویکردی سبک‌‌شناختی و روشی توصیفی‌تحلیلی، ضمن رجوع به منابع کتابخانه‌‌ای، آرایه‌‌های تذهیب نسخۀ مذکور را بررسی و تحلیل خواهد کرد. در این روند پس از معرفی نسخۀ خطی دیوان حسینی (890ق)، به توصیف ساختاری مولفه‌‌های تذهیب آن پرداخته، سپس این عناصر به تفکیک رنگ، نقش و ترکیب‌‌بندی تحلیل خواهند شد. ضمناً این پژوهش مترصد پاسخ به این پرسش است که ویژگی‌‌های بصری تذهیب نسخۀ دیوان حسینی چه بوده و در چه سبکی گردآوری شده‌‌است. در نهایت یافته‌‌های پژوهش، نشان می‌‌دهند که ویژگی‌‌های سبکی تذهیب این نسخه با ویژگی‌‌های تذهیب سایر نسخه‌‌های دورۀ تیموری مطابقت دارد. تنوع و غنای تزیینات در کتیبه‌‌ها، استفاده از رنگ طلایی و طلایی در کنار لاجوردی، کاربست نوعی رویکرد طبیعت‌‌گرایانه در استفاده از نقوش ختایی، گرایش به تزیینات چینی و ترکیب‌‌بندی پیچیده و هماهنگ، از جملۀ این موارد است.

introducing the manuscript of divan-i husaini signed by sultan ’ali mashhadi

divan-i hussaini is a collection of poems by sultan hussain bayqara (842-911 ah) in chagatai  turkish (chagatay turkic or eastern turkish), which in addition to their literary and content value, are also remarkable in terms of richness of their book-decoration in handwritten versions of this literary masterpiece. one of its manuscripts is document no. 12148, which is currently kept in the department of manuscripts of the national museum of paris- france. this transcript has been scribed in 890 ah (1485 ad) in 95 pages in the royal palace of herat (or dar-al-saltane of herat) in nastaliq script by sultan [=king] of calligraphers, sultan ’ali mashhadi. and it has been decorated by unknown artists with various book-layout elements, including miniature, gilding, calligraphy, traditional margin-painting, illuminating, etc. among the decorative features of this divan, rich and magnificent elements of illumination can be seen in most of the pages, which can certainly be considered as the product of timurid era artists.