شمایل شناسی پیکره آدم (ع) در نگاره های سجده فرشتگان

نگارگران مسلمان در دوره‌های مختلف برای ترسیم پیکره پیامبران و ائمه از روش‌های گوناگونی بهره گرفته‌اند که علاوه بر بینش خود نگارگر، به‌نوعی نشان‌دهنده اندیشه‌ها و اعتقادات حامیان در زمان تولید اثر نیز بوده است. در میان حکایات پیامبران و مقدسین، حکایت سجده بردن فرشتگان بر حضرت آدم ازجمله صحنه‌هایی است که از سوی نگارگران با رویکردهای متفاوتی در نسخ متعددی به تصویر درآمده است. مقاله حاضر که به روش توصیفی– تحلیلی به بررسی این نگاره‌ها می‌پردازد، تلاش می‌کند تا ضمن معرفی تمام نمونه‌های برجای‌مانده از این موضوع در نگارگری اسلامی، به استخراج شیوه ارائه پیکره آدم و نوع نشانه‌های بصری مورداستفاده نگارگران در دوره‌های مختلف نیز بپردازد. مطالعات انجام‌گرفته نشان می‌دهد که نگارگر مسلمان برای نشان دادن شخصیت مقدس و فرازمینی حضرت آدم، علاوه بر استفاده از نمادها و نشانه‌هایی که به‌صورت نشانه‌های قراردادی تقدس در نگارگری اسلامی درآمده، مانند استفاده از هاله مقدس، از عناصر و نشانه‌های دیگری نیز برای القای هر چه‌بهتر مفاهیم ذهنی خود استفاده کرده است. از میان این عناصر می‌توان به تخت و تاج خلیفه الهی، حضور فرشتگان با طبق‌هایی از نور و شعله مقدس و همچنین جایگاه خاص آدم (ع) در ترکیب‌بندی نگاره اشاره کرد.