مدل جامعه‌شناختی فریب پنهانی در بازار ایران (مطالعه موردی شهر قم)

یکی از پدیده های رایج در جامعه بازار، پدیده «فریب پنهانی» است. هدف پژوهش حاضر دستیابی به مدلی برای تبیین علل روی آوری کسبه، پیشه وران و بازاریان به پدیده فریب پنهانی در شهر قم است. روش پژوهش، کیفی، از نوع بنیادی و بر مبنای نظریه بازکاوی بود. اعتبار طیف مفهومی و مقولات از طریق مراجعه به داوران و کارشناسان مشخص گردید. شرکت کنندگان پژوهش، کسبه و پیشه وران شهر قم به تعداد 45 نفر بودند. برای تحلیل داده ها، از سه نوع کدگذاری باز، محوری و انتخابی استفاده شد. نتایج نشان داد عمده ترین شرایط علی موثر در وقوع پدیده «فریب پنهانی»، عبارت اند از: ضعف دینداری، رفتارهای توجیهی/جبرانی، سوء مدیریت در کسب و کار، طمع ورزی، ضعف اخلاق حرفه ای، عدم نظارت صحیح، ضعف آموزش، دستیابی سریع به اهداف. علاوه بر آن، زمینه ها، شرایط مداخله گر، پدیده، راهبردها و پیامدهای پدیده نیز در قالب مدل پارادایمی به تصویر کشیده شد. نتایج پژوهش حاضر موید نظریه مثلث تقلب دونالد کریسی(1953)، بود و ابعاد جدیدی به آن افزود.

Sociological Model of Secret Trick in the Markets: A case study in Qom City

One of the common phenomena in the markets is the phenomenon of secret trick. The aim of the present research is to achieve a model to explain the tendency of shopkeepers and merchants towards secret tricks. Methodologically and theoretically, this analysis employs qualitative method and the grounded theory. The validity of the concepts and categories was determined through referring to experts and specialists. The research sample includes 45 shopkeepers and artisans and merchants in the city of Qom.  According to the results of this study, a large variety of determinants are responsible for the secret trick. This covers such determinants as lack of religiosity, selfjustification, mismanagement in business, greed, lack of professional ethics, lack of appropriate supervision, lack of education, and approaching the goals quickly. In conclusion, the research findings of this analysis tend to sit well with the the fraud triangle theory developed by Donald Cressey (1953).