تکثر مذهبی و التزام دینی در ایران

چگونگی ارتباط بین تکثر یا تنوع مذهبی با التزام دینی یکی از محورهای اصلی منازعه میان دو پارادایم حاکم بر جامعه‌شناسی دین در سه دهه اخیر بوده است. ذخیره دانشی قدمای علوم اجتماعی ذیل پارادایم سکولاریزاسیون حکایت از این داشت که تکثر/تنوع مذهبی موجب تضعیف التزام دینی می‌گردد. در مقابل، پارادایم جدید اقتصاد دین یا مدل بازار دین استدلال نمود که تکثر/تنوع مذهبی منجر به افزایش التزام دینی می‌شود. در مقاله حاضر، مکانیسم‌های ارتباطی میان دو متغیر تکثر/تنوع مذهبی و التزام دینی از دیدگاه دو پارادایم سکولاریزاسیون و بازار دین تشریح شده و سپس، فرضیات متعارض آنها با داده‌های ثانویه مربوط به ایران از طریق تحلیلِ تطبیقی درون‌کشوری با واحد تحلیل استان مورد وارسی تجربی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد که ارتباطی میان تکثر/تنوع مذهبی و التزام دینی در ایران وجود نداشته است. در حقیقت، یافته‌های این تحقیق نتوانست حمایتی تجربی برای دو پارادایم حاکم بر جامعه‌شناسی دین در چگونگی ارتباط بین تکثر/تنوع مذهبی با التزام دینی فراهم آورد؛ بلکه باید آن را به‌عنوان چالشی تجربی برای هر دو پارادایم سکولاریزاسیون و بازار دین محسوب نمود.

Religious Pluralism and Religious Commitment in Iran

How Religious Pluralism relates to Religious Commitment has been one of the main axes of conflict between the two dominant paradigms on the sociology of religion in the last three decades. The knowledge storage primacy of the social sciences under the secularization paradigm suggested that religious pluralism undermines religious commitment. In contrast, the new paradigm of the religious economy or the market model of religion argued that religious pluralism leads to increased religious commitment. In the present paper, the mechanisms of the relationship between the two variables of religious pluralism and religious commitment are described from the perspective of the two paradigms secularization and the market of religion, and then, their conflicting hypothesis with secondary data of Iran are tested through an intercountry comparative analysis with the provincial analysis unit. The results showed that there was no relationship between religious pluralism and religious commitment in Iran. In fact, the findings of this research could not provide empirical support for two dominant paradigms on sociology of religion in the relationship between religious pluralism and religious commitment, rather, it should be seen as an empirical challenge for both the secularization and the religion market’s paradigms