نقش حکومت‌های ایرانی در فروپاشی دولت‌شهر قم در سده‌های سوم و چهارم هجری

قم، محل تلاقی راه‌های ایران مرکزی و منزلگاه کاروانیان بود و به دلیل ویژگی هم‌مرز بودن با کویر، طیّ سده‌های اوّل و دوم هجری، استقلال سیاسی، اقتصادی و فکری خود را در برابر خلافت و والیان آن حفظ کرد و به‌عنوان پناهگاه مهاجرانِ مخالف حکومت اموی و شهری شیعه‌مذهب، از راه دادن والیان اموی و بعدها عباسی به داخل شهر امتناع ورزید. این شهر، در سده‌های بعد و در دوره حکومت‌های ایرانی، از منظر اقتصادی و فکری، به حاشیه رانده شد و به‌تدریج استقلال خود را از دست داد. بررسی نقش جنبش‌های ایرانی مانند خرمدینان و حکومت‌های نیمه‌مستقل ایرانی بر تحولات سیاسی شهر قم، مسئله مورد نظر این پژوهش است. نتایج این پژوهش که با روش وصفی تحلیلی و با استناد به متون تاریخی نگاشته شده، نشان می‌دهد مجاورت با شهرهایی مانند ری که در سده سوم و چهارم از اهمیت بسیاری برخوردار شده بود، مهاجرت علما و شکل‌گیری حکومت شیعی‌مذهب آل‌بویه که پایتخت‌های خود نظیر ری و بغداد را مرکز بحث‌های کلامی و معتزلی مورد علاقه علمای شیعه قم ساخته بود، باعث افول و به حاشیه راندن این شهر از سده چهارم به بعد گردید.

the role of iranian governments related to the collapse of the qom government in the third and fourth centuries (a.h)

qom was the crossroads of central iran and the home of caravans, and due to its border with the desert, during the first and second centuries (a.h), it maintained its political, economic and intellectual independence against the caliphate and its governors, and as a refuge for the immigrants who opposed the umayyad rule and the shiite city refused the umayyad and later abbasid governors to enter the city. in the following centuries and in time of iranian governments, this city was economically and intellectually marginalized and gradually lost its independence. investigating the role of iranian movements such as khorramdin and semi-independent iranian governments on the political developments of qom is the issue of this research. the results of this research, written with a descriptive-analytical method and referring to historical texts, illustrate the proximity to cities such as ray, which achieved considerable significance in the third and fourth centuries, the migration of scholars and the development of the shiite government of the buyid sect, whose capitals was ray city and they made baghdad the center of theological and mu'tazili debates favored by qom's shiite scholars, causing the decline and marginalization of this city from the fourth century onwards