آثار هویت‌ساز در جامعه شیعه نخستین

از ابتدای قرن سوم و با آغاز غیبت امام دوازدهم، عالمان مذهبِ شیعه اثنی‌عشری، نیاز به ایجاد و نگارش آثار حدیثی، فقهی، کلامی و جز آن را احساس کردند. شکل‌گیری چنین آثاری، با اهداف گوناگونی همچون: گردآوری احادیث امامان شیعه، پاسخ‌گویی به دانشمندان دیگر فرقه‌ها و مذاهب و آگاه‌سازی جامعه شیعه شکل گرفت.تمرکز مقاله حاضر، بر معرفی بخشی از این آثار است که در راستای هویت‌بخشی به جامعه شیعه نگاشته شده‌اند. برای این منظور، با واکاوی پنج متن نگاشته‌شده در سده‌های سوم و چهارم هجری، یعنی: المومن، التمحیص، صفات الشیعه، فضائل الشیعه و مصادقه الاخوان و تحلیل الگوی نگارش این آثار و چگونگی انتخاب احادیث در آنها، به این نتیجه دست یافته است که هدف نگارش این متون، نه یک گردآوری ساده، بلکه ایجاد یک هویت دینی منسجم برای شیعیان امامیه بعد از غیبت امام دوازدهم و ایجاد تمایز میان آنها به مثابه یک گروه مستقل و متفاوت با دیگر فرقه‌های مذهبی است. این هویت فرقه‌ای، سه جنبه مهمّ: هویت اخلاقی، هویت اجتماعی و هویت فقهی احکامی داشت

the identity- constructing works of the shiite community

from the beginning of the third century and the initiation of occultation of the twelfth imam, the scholars of twelver shiites felt the need for the development of the works on hadith, jurisprudence and theology. the development of these works with diverse purposes such as collecting hadith from shiite imams, answering the scientists belonging to the other sects and religions as well as trying toward the awareness of shiite community. the main purpose of the present article is to introduce some of these works which have been written in line with granting identity to the shiite community. in this regard, five works in the third and fourth centuries (a.h) namely al- mo’men, al tamhis, sefat al- shi’a, fazael al- shi’a, and masadiq al- akhavan have been investigated in terms of their pattern of writing as well as the way of selecting hadith in them. finally, it has been concluded that the purpose of writing these works was not a simple gathering but developing a coherent religious identity for the twelver shiites after the occultation of the twelfth imam and making distinction between them as a group being independent and different from the other religious sects. this sectarian identity was of three significant aspects including moral, social and jurisprudential identity