مسلمانان قفقاز: از تعامل با ایران تا تقابل با روسیه

منطقه قفقاز به عنوان سرزمینی با ویژگی‌های ممتازی، مانند تنوع جمعیتی، اهمیت جغرافیای سیاسی و ارتباطات فرهنگی دارای دو گروه اثرگذار مذهبی؛ یعنی مسلمانان نیمه شرقی و مسیحیان نیمه غربی است. پیروان این دو مذهب در عصر استیلای حاکمان بومی، بدون هیچ تنشی در تعامل بودند و با آمدن عنصر بیگانه و ضد شرقی؛ یعنی روسیه غرب‌گرا این تعامل به تقابل گرایید. این پژوهش می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که کدام عامل سیاسی سبب شد تا هم‌زیستی و تعامل بین ادیان و فرهنگ‌ها در قفقاز دوره اسلامی، به تقابل مذاهب و چالش قومیت‌ها منجر شود؟بررسی تاریخی روند تحولات مذهبی و اجتماعی این منطقه نشان‌ می‌دهد که سیاست اسلام‌زدایی و روسی‌سازی اجباری با هدف قرار دادن مسلمانان در یک هویت ساختگی و فرمایشی در دوره سیطره سی‌صد ساله روس‌ها بر قفقاز سبب شد، ضمن تبدیل تعامل اجتماعی آنها با مسیحیان به یک تقابل، پیوستگی دینی و فرهنگی آنها با جهان اسلام هم از دست برود. در حالی که پیش‌تر، ایران با رواداری مذهبی، مسلمانان و غیرمسلمانان قفقاز را در یک جامعه منسجم گرد آورده بود.

Qafqaz Muslims: from Cooperation with Iran to Opposition to Russia

Qafqaz region is featured by distinctive properties such as the variety of population, the importance of political geography and cultural relationships is of two effective religious groups namely semieastern Muslims and semiwestern Christians. The followers of these two religions in time of supremacy of native governors were in collaboration with each other with no tension and rigidity. However, this communication led to the opposition after entrance of the foreign and antieastern element namely westernized Russia. This research tries to answer the question of which political element made the coexistence and interaction between religions and cultures in Qafqaz of Islamic era change into opposition between religions and ethnicities. The historical investigation on the trend of religious and social changes reveals that the policy of antiIslamism and obligatory Russianization targeting Muslims in a fictional identity during the three hundred domination of Russians on Qafqaz, made their social interaction change into an opposition with Christians and they also lost their religious and cultural unity with the world of Islam. However, Iran had previously collected Muslims and nonMuslims of Qafqaz in a united community through religious tolerance.