تحلیلی بر سیره‌نگاری شیعیان تا قرن پنجم هجری

سیره نگاری، از کهن ترین شاخه های تاریخ نگاری اسلامی است و شهر مدینه، نخستین مرکز تدوین سیره رسول خدا(ص) است. نخستین اثر مکتوب شیعیان درباره سیره، کتاب تسمیه مَن شَهَد مع امیرالمومنین علی(ع) الجَمَل وصِفّین والنهروان من الصحابه است که در نیمه دوم قرن اوّل هجری نگارش یافت. از این اثر، می‌توان برداشت کرد که شیعیان تاریخ نگاری خود را با پیوند دو عصر رسالت و خلافت، با بن مایه دفاع از اندیشه امامت آغاز کردند تا بتوانند با تکیه بر عصر رسالت، اندیشه جانشینی امیر مومنان، علی(ع) را در عصر خلافت اثبات کنند. ازاین رو، شیعیان در گامی دیگر، به نگارش سیره نبوی روی آوردند تا ریشه های تفکر کلامی خود را در سیره رسول خدا(ص) رهگیری کنند.پژوهش حاضر، سیره نگاری شیعه را بر اساس مطالعه آثار مکتوب و با توجه به سیر زمانی آنها تا ابتدای قرن پنجم هجری با روش وصفی ‌تحلیلی بررسی کرده و ضمن پرداختن به مسائلی مانند: بنیان‌گذاری، توسعه بخشی و استمراردهی سیره‌نگاری، گونه های فکری و نوع تعامل سیره نگاران شیعی با دیگران، به این نتیجه رسیده است که سیره نگاری در محافل علمی شیعی، با گزاره های پراکنده آغاز شده و در گذر زمان سامان یافته و عناوین ریزتری را در درون خود پدید آورده است. شیعیان با دو ریزجریان درونی و با تکیه بر آرای امامان(ع) و از گذر توجه به چالش های سیاسی فکری، حوزه جغرافیایی سیره نگاری را از مدینه به عراق، و حوزه فرهنگی آن را از انحصار یک جریان خاص به جریان شیعی توسعه دادند و محورهای جدیدی را در سیره نگاری گشودند