بررسی سیتوژنتیکی توده‌های مختلف گیاه دارویی خرفه (portulaca oleracea l.)

خرفه یکی از متداول‌ترین گیاهان دارویی مورد استفاده در جهان، به‌ویژه در مناطق گرمسیری است. جهت بررسی تنوع سیتوژنتیکی و مطالعات کاریوتیپی در پنج توده بومی خرفه شامل قم، خوی، کلات، یزد و گچساران تحقیقی در آزمایشگاه پیام نور مشهد انجام شد. به این منظور، پس از جوانه‌زنی بذور توده‌های مختلف، برش عرضی از مریستم نوک ریشه نمونه‌ها تهیه و پس از پیش‌تیمار، تثبیت، هیدرولیز، رنگ‌آمیزی و بررسی میکروسکوپی، تعداد سه تکرار (صفحه متافازی) از هر نمونه انتخاب و شاخص‌های کاریوتیپی آن‌ها اندازه‌گیری شد. نتایج این مطالعه نشان داد که عدد پایه کروموزومی در این پنج توده 9 =x بود و دو توده یزد و قم به‌صورت تتراپلوئید (36=x4 =n2) و سه توده (گچساران، خوی و کلات) دیپلوئید (18=2x =2n) بودند. تیپ کروموزوم‌ها در کلیه توده‌ها از نوع متاسانتریک و ساب‌متاسانتریک بود. همچنین اندازه کروموزوم‌ها در توده‌های مورد بررسی بسیار متنوع بود، به‌طوری‌که کمترین و بیشترین میانگین طول کل کروموزوم به‌ترتیب در توده‌های یزد و خوی مشاهده شد. در توده‌های مورد بررسی، اندازه بازوی کوتاه بین 5.93 تا 8.07 و اندازه بازوی بلند 9.21 تا 10.04 میکرومتر بود. بر اساس جدول دوطرفه استبینز، توده قم در کلاس1b و توده‌های دیگر در کلاس1a قرار داشتند که این نشان‌دهنده وضعیت تکاملی تقریباً مشابه و در عین‌حال ابتدایی در بین توده‌هاست. در خوشه‌بندی توده‌های مختلف از نظر صفات کاریوتیپی نیز توده‌های خوی و کلات در یک خوشه و هر یک از توده‌های گچساران، یزد و قم در شاخه‌های مجزا قرار گرفتند. در تجزیه به مولفه‌های اصلی، سه صفت اول یعنی طول بازوی بلند، طول بازوی کوتاه و طول کل کروموزوم بیش از 97 درصد از کل تنوع بین توده‌ها را توجیه نمودند. به طور کلی با توجه به خصوصیات دارویی و پراکنش وسیع خرفه، تعیین سطح پلوئیدی و مطالعه کروموزومی توده‌های مختلف این گیاه می‌تواند در به‌نژادی و افزایش تولید کمی و کیفی آن موثر باشد.

cytogenetic analysis of different landraces of purslane (portulaca oleracea l.)

purslane (portulaca oleracea) is a common widely utilized medicinal plant, especially in tropical regions. to explore the cytogenetic characteristics of purslane, an experiment was conducted on five landraces of purslane, including qom, khoy, kalat, yazd and gachsaran in payame noor university of mashhad, iran. the results showed that in all five landraces, the basic chromosomes number was x=9; two landraces (qom and yazd) were tetraploid (2n=4x=36) and three landraces (gachsaran, khoy and kalat) were diploid (2n=2x=18). chromosome type was meta-centric and sub-meta-centric. the landraces of khoy and yazd had the longest and the shortest chromosomes respectively. in all landrace, the short arm size ranged from 5.93 µm to 8.07 µm and the long arm size ranged from 9.21 µm to 10.04 µm. according to the stebbins’ table, landrace of qom was the member of class 1b and others were members of class 1a. this represents a similar and primary evolutionary situation between landraces. in the clustering of different landraces in terms of karyotypic traits, khoy and kalat landraces were placed in one cluster and each of gachsaran, yazd and qom landraces were placed in separate branches. pca showed that the first three traits as length of long arm, length of short arm and length of total chromosome explained more than 97% of the total variation among the landraces. in general, considering the medicinal properties and wide distribution of purslane, determining the ploidy level and chromosomal study of different landraces of this plant can be effective in breeding and increasing its quantitative and qualitative production.