ارزیابی ساختار ژنتیکی عملکرد و اجزای آن در کنجد با استفاده از تجزیه عددی و گرافیکی هیمن

به‌منظور بررسی ساختار ژنتیکی صفات مختلف کنجد، 7 ژنوتیپ شامل اردستان، سیرجان، فارس، سبزوار، جیرفت، اولتان و ts-3 در قالب طرح دای‌آلل یک‌طرفه 7 × 7 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند طی سال‌های 97-1394 مورد مطالعه قرار گرفت. صفات ارتفاع بوته، ارتفاع تا اولین کپسول، تعداد شاخه فرعی، تعداد برگ، طول برگ، روز تا 50 درصد گلدهی، روز تا 90 درصد گلدهی، روز تا رسیدن فیزیولوژیک، تعداد کپسول در بوته، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، شاخص برداشت، تعداد دانه در کپسول، وزن کپسول، طول و عرض کپسول، میزان کلروفیل a، b و کل، درصد روغن و پروتئین اندازه‌گیری شد. تجزیه واریانس هیمن نشان داد که اجزای a، b و b3 در تمامی صفات و اجزای b1 و b2 در اکثر صفات معنی‌دار بودند. پارامترهای d، h1 و h2 در اکثر صفات معنی‌دار و پارامترهای f، h2 و e در اکثر صفات معنی‌دار نشدند. متوسط درجه غالبیت (√h1/d) بیانگر غالبیت ناقص و فوق‌غالبیت در صفات مورد مطالعه بود. پارامتر h2/(4h1) در کلیه صفات ‌به‌استثنای روز تا 50 درصد گلدهی کمتر از 0.25 بود‌؛ بنابراین در کلیه صفات به‌استثنای صفت فوق، ژن‌های افزاینده و کاهنده توزیع متقارنی در بین والدین نداشتند. پارامتر (√(4dh1)+f)/√(4dh1)-f نشان از توزیع متقارن و نامتقارن در صفات مورد مطالعه داشت. در اکثر صفات یک بلوک ژنی غالب کنترل‌کننده صفات وجود داشت. وراثت‏پذیری عمومی بین 0.99-0.47 و وراثت‏‌پذیری خصوصی بین 0.98-0.17 متغیر بود. به‌طور کل تمامی صفات توسط ژن‌های با اثرات افزایشی و غالبیت کنترل می‌شدند‌؛ بنابراین امکان گزینش و تولید دورگ در کنجد وجود دارد. با توجه به آن‌که ژنوتیپ‌های فارس، اولتان و ts-3 بیشترین آلل‌های غالب را داشتند، استفاده از این سه ژنوتیپ در مطالعات آتی توصیه می‌گردد.

evaluation of yield genetic structure and its components in sesame using hayman's numerical and graphical analysis in birjand’s climate conditions

to investigate the genetic structure of different sesame traits, 7 genotypes, including ardestan, sirjan, fars, sabzevar, jiroft, oltan and ts-3 were studied in the form of a 7 x 7 one-way diallel design in the research farm of the faculty of agriculture at university of birjand during 2015-2018.the traits measured included plant height, height to the first capsule, number of auxiliary branches, number of leaves, leaf length, days to 50 % flowering, days to 90 % flowering, days to physiological maturity, number of capsules per plant, biological yield, grain yield, harvest index, number of seeds per capsule, capsule weight, capsule length, capsule width, chlorophyll a, b and total chlorophyll, oil and protein percentage.hayman′s variance analysis showed that there were significant components a, b and b3 in all traits and components b1 and b2 in most traits. parameters d, h1, and h2 were significant and the parameters f, h2 and e were not significant for most traits. the average degree of dominance (√h1/d) showed incomplete dominance and over dominance for all traits. the h2/(4h1) parameter was less than 0.25 in all traits except the day to 50 % flowering, suggesting that increasing and decreasing genes did not have symmetrical distribution among the parents. the parameter (√(4dh1)+f)/√(4dh1)-f ) showed symmetrical and asymmetrical distributions for the studied traits. in most of the traits, there was a dominant gene block controlling the traits. broad sense and narrow sense heritabilities ranged 0.47-0.99 and 0.17-0.98, respectively. in general, all traits were controlled by genes with additive and dominance effects, so it is possible to select and produce hybrids in sesame. considering that fars, oltan and ts-3 genotypes had the most dominant alleles, it is recommended that in future studies, attention should be paid to these three genotypes.