برآورد اجزای واریانس ژنتیکی اسیدهای‌چرب آفتابگردان در شرایط آبیاری معمولی و تنش خشکی با روش تجزیه لاین × تستر

این ارزیابی به‌منظور برآورد اجزای واریانس ژنتیکی اسیدهای‌چرب آفتابگردان در دو شرایط جداگانه آبیاری معمولی و تنش خشکی در طی دو سال زراعی 1399 و 1400 در کرج اجرا شد. مواد گیاهی مورد بررسی شامل 12 هیبرید حاصل از تلاقی چهار لاین برگرداننده باروری با سه لاین نرعقیم (تستر) بود که در دو آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار ارزیابی شدند. تنش خشکی باعث کاهش عملکرد روغن (34 درصد)، درصد روغن (شش درصد)، اسید استئاریک (4.7 درصد) و اولئیک (10.6 درصد) و افزایش اسیدهای پالمیتیک (12 درصد) و لینولئیک (2.8 درصد) شد. در هر دو شرایط، اثر متقابل لاین × تستر نقش بیشتری را در توجیه واریانس هیبریدها از نظر میزان اسیدهای‌چرب داشت که نشان دهنده نقش بارز اثرات غیر افزایشی در کنترل ژنتیکی این خصوصیات است. در شرایط آبیاری مطلوب عملکرد روغن، درصد روغن و اسید استئاریک تحت تاثیر هر دو نوع اثرات افزایشی، غالبیت و اسیدهای‌چرب پالمیتیک، اولئیک و لینولئیک در کنترل اثرات غالبیت بودند. در شرایط تنش خشکی به‌جز درصد روغن که در کنترل اثرات افزایشی ژن بود، بقیه خصوصیات در کنترل اثرات غالبیت بودند. بر اساس نتایج این بررسی ترکیب اسیدهای‌چرب اصلی آفتابگردان عمدتاً در کنترل اثرات ژنتیکی غیر افزایشی بوده و روش‌های مبتنی‌بر دورگ گیری و تهیه ارقام هیبرید می تواند در اصلاح آفتابگردان از نظر ترکیب اسیدهای‌چرب مورد استفاده قرار گیرد.

estimation of genetic variance components of sunflower fatty acids under normal irrigation and drought stress conditions using line × tester method

this research was carried out to estimate the genetic variance components for sunflower fatty acids in two separate optimum and drought stressed conditions in karaj during 2020 and 2021 growing seasons. the plant materials consisted of 12 hybrids derived from crossing of four restorer lines by three cytoplasmic male sterile lines (testers) that were evaluated in two separate experiments as randomized complete block design with three replications. drought stress made a reduction in oil yield (34 percent), oil content (six percent), stearic acid (4.7 percent) and oleic acid (10.6 percent) and an increase in palmitic acid (12 percent) and linoleic acid (2.8 percent). line × tester interaction effect had a major role in explanation of the variance of the hybrids in terms of fatty acid content in both conditions, indicating the critical role of non-additive effects in genetic control of these traits. under optimum irrigation, oil yield, oil content and stearic acid content were under control of both additive and dominant gene action and palmitic, oleic and linoleic acids were under control of dominant gene action. under drought stress, except oil content which was under control of additive effects, all the other traits were under control of dominant gene action. according to the results of this study, fatty acid composition of sunflower was under control of non-additive genetic effects and the crossing-based methods and hybrid breeding could be used for improvement of sunflower in terms of fatty acid composition.