تجزیه و تحلیل گرافیکی واکنش ژنوتیپ‌های گندم نان به تنش کم‌آبی در شرایط استان لرستان

به‌منظور تعیین موثرترین شاخص‌های کمی‌سازی تحمل به تنش کم‌آبی و شناسایی ژنوتیپ‌های متحمل به تنش کم‌آبی در گندم نان، 50 ژنوتیپ گندم نان در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط تنش (به‌صورت دیم) و بدون تنش (دو بار آبیاری در مواقع بروز تنش) در شرایط مزرعه‌ای در شهرستان خرم آباد ارزیابی گردیدند. نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که بین ژنوتیپ‌ها در هر دو شرایط محیطی از لحاظ کلیه صفات به‌جز صفت تعداد سنبله در واحد سطح اختلاف معنی‌داری وجود داشت. در این بررسی هشت شاخص مقاومت به کم‌آبی شامل: شاخص‌های تحمل به تنش (sti)، میانگین هندسی بهره‌وری (gmp)، میانگین حسابی (mp)، عملکرد (yi)، میانگین هارمونیک (hm)، پایداری عملکرد (ysi)، حساسیت به تنش (ssi) و تحمل (tol) بر اساس عملکرد دانه ژنوتیپ‌ها در هر دو محیط تنش و بدون تنش محاسبه شدند. شاخص‌هایی که بر اساس آن‌ها افزایش عملکرد در هر دو شرایط تنش و بدون تنش صورت گیرد، به‌عنوان بهترین شاخص‌ها بودند. با توجه به این نکته شاخص‌های sti و gmp، به‌عنوان شاخص مناسب معرفی شدند. مناسب‌ترین ژنوتیپ‌ها بر اساس نمودار سه‌بعدی این شاخص‌ها ژنوتیپ‌های شیرودی و s905 تعیین گردیدند. بر اساس وجود همبستگی مثبت بین شاخص‌های مقاومت به تنش کم‌آبی و عملکرد در هر دو محیط تنش و بدون تنش، شاخص‌های sti و gmp به‌عنوان بهترین شاخص‌ها معرفی شدند. با استفاده از روش ترسیمی بای‌پلات ژنوتیپ‌های شیرودی، s905 و اروم، به‌عنوان ژنوتیپ‌های با پتانسیل عملکرد بالا در هر دو محیط تنش و بدون تنش شناسایی گردیدند. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه خوشه‌ای ژنوتیپ‌های مورد بررسی بر اساس شاخص‌های مقاومت به کم‌آبی در سه گروه قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل گرافیکی ژنوتیپ‌ها نیز نشان داد که ژنوتیپ‌های شیرودی و s-90-5 تحت هر دو شرایط محیطی برتر از سایرین بودند و مناسب کشت در شرایط دیم می‌باشند. این ژنوتیپ‌ها همچنین می‌توانند به‌عنوان والدین حامل ژن‌های مطلوب واکنش به تنش، در برنامه های دورگ گیری و گزینش ژنوتیپ‌های متحمل مورد استفاده قرار گیرند.

Graphical Analysis of Reaction of Bread Wheat Genotypes to Water Stress in Lorestan Province

In order to determine the most effective indices for quantifying drought tolerance and identify genotypes that are tolerant to water stress in bread wheat, 50 bread wheat genotypes were compared in a randomized complete block design with three replications under both the nonstress dry farming with two complementary irrigation and the water stress dry farming conditions in Khorramabad, Iran. Analysis of variance showed that there was a significant difference among the genotypes in terms of all of the traits except the number of spike per area. In this study, eight indices including: Stress Tolerance Index (STI), Geometric Mean Productivity (GMP), Mean Productivity (MP), Yield Index (YI), Harmonic Mean (HM), Yield Stability Index (YSI), Stress Susceptibility Index (SSI), and Tolerance index (TOL) were calculated by using of seed yield of the genotypes under both conditions. Indices that selection based on them will improve the yield in both conditions, are considered as suitable index. STI, GMP, MP and HM were introduced as suitable index for drought resistance selection. Genotypes Shiroodi and S905 were determined as the most appropriate based on 3D plot. Based on positive correlation between water stress resistance indices and yield under stress and nonstress environments, STI and GMP were the best indices. By using the Biplot method, Shiroodi, S905 and Oroum genotypes were considered as high yielding potential genotypes under the both conditions. According to the results of cluster analysis, genotypes were classified into three groups based on drought tolerance indices. Graphical analysis of genotypes also showed that genotypes Shiroodi and S905 were more profitable than others under both drought stress and nondrought stress conditions. These genotypes could also be used as parents caring desirable genes in the crossing programs and selection of tolerate genotypes.