ارزیابی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط و ‌تعیین پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ‌های گندم دوروم در آزمایش‌های یکنواخت سراسری مناطق نیمه‌گرمسیر دیم

روش‌های مختلفی برای بررسی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط و شناسایی ژنوتیپ‌های پایدار وجود دارد که شامل روش‌های پارامتری، ناپارامتری و چندمتغیره است. در این پژوهش، تعداد 19 ژنوتیپ پیشرفته گندم دوروم انتخابی از آزمایش‌های پیشرفته مقایسه عملکرد سال زراعی 91-1390 به‌همراه رقم شاهد دهدشت به‌مدت سه سال زراعی (94-1391) در پنج منطقه گچساران، گنبد، خرم‌آباد، مغان و ایلام به‌صورت طرح بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار مطالعه ‌شدند. تجزیه مرکب داده‌ها اثر معنی‌دار محیط، ژنوتیپ و اثر متقابل ژنوتیپ در محیط را نشان داد. در روش‌های تک‌متغیره پارامتری، ژنوتیپ‌های شماره 7، 12، 18 و 20 پایدارترین ژنوتیپ‌ها بودند. در روش‌های تک‌متغیره ناپارامتری، ژنوتیپ‌های شماره 2، 7، 12، 13، 18، 19 و 20 با کمترین سهم در اثر متقابل ژنوتیپ و محیط به‌عنوان پایدارترین ژنوتیپ‌ها انتخاب شدند. در روش‌ امی، ژنوتیپ‌های 2، 7، 12، 19 و 20 با اختصاص کمترین مقادیر رتبه در محیط‌های مختلف و بالاترین میانگین عملکرد دانه در گروه ژنوتیپ‌های پایدار قرار گرفتند. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، ژنوتیپ‌های 12، 20، 18 و 7 می‌توانند به‌عنوان ژنوتیپ‌های امیدبخش و کاندیدای معرفی به‌عنوان رقم انگاشته شوند.

Evaluation of Genotype × Environment Interaction and Determining Grain Yield Stability of Durum Wheat Genotypes in Uniform Regional Yield Trials inSemi-Warm Rainfed Areas

There are different methods for study the genotype × environment interactions and determining stable genotypes such as parametric, nonparametric and multivariate methods. In this research, 19 selective genotypes from advanced trials of durum wheat at 20112012 agronomic year, have been cultivated with Dehdasht check cultivar for three growing years (20122015) in five locations (including Gachsaran, Gonbad, Khorramabad, Moghan and Ilam) in a randomized complete block design with four replications in each location. Combined analysis of variance indicated significant effects of genotype, environment and interactions of genotype × environment. In parametric univariate methods, genotypes 7, 12, 18 and 20 were determined as stable genotypes. In nonparametric univariate methods, genotypes 2, 7, 12, 13, 18, 19 and 20 had the lowest genotype × environment interaction and they were determined as stable genotypes. In AMMI method, genotypes 2, 7, 12, 19 and 20 had the lowest rank in different environments and highest grain yield, and these genotypes seems more stable genotypes. It can be concluded that genotypes 7, 12, 18 and 20 could be considered as promising genotypes and candidate for introducing new durum cultivar.