امکان‌ناپذیری و امکان‌پذیریِ توافق در برنامه‌ی هسته‌ای ایران همسنجی دوره‌های سه‌گانه‌ی ریاست جمهوری (خاتمی، احمدی‌نژاد و روحانی)

برنامه‌ی هسته‌ای ایران، از مهم‌ترین مسائل سیاست خارجی ایران بعد از انقلاب بوده است. این برنامه سه دوره‌ی ریاست جمهوری خاتمی، احمدی‌نژاد و روحانی را درگیر خود کرد. پژوهش حاضر بر مبنای نظریه‌ی منطقه‌ی توافق ممکن (zopa) و همچنین با بهره‌گیری از روش تاریخی ‌تطبیقی به بررسی برنامه‌ی هسته‌ای در سه دوره‌ی ریاست جمهوری (خاتمی، احمدی‌نژاد و روحانی) می‌پردازد. سوال اصلی این پژوهش این است‌که چرا در دو دوره‌ی ریاست جمهوری خاتمی و احمدی‌نژاد مذاکرات ایران و قدرت‌های غربی به توافق هسته‌ای ختم نشد، اما در دوره‌ی ریاست جمهوری روحانی این مذاکرات به توافق هسته‌ای منجر شد. فرضیه‌ی نوشتار این است که استراتژی‌ها و تاکتیک‌های ناهمانند، در دو محیط داخلی و خارجی (ایران و گروه 1+5) در سه دوره‌ی ریاست جمهوری (خاتمی و احمدی‌نژاد و روحانی) منجر به دو دستاورد گوناگون (عدم توافق و توافق) در برنامه‌ی هسته‌ای ایران شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در دوران خاتمی، انعطاف ایران، کشورهای غربی را بر این باور رساند که نیاز چندانی به کنارآمدن با ایران ندارند. در دوران احمدی‌نژاد نیز به دلیل سیاست خارجی تهاجمی، این فرصت به ایالات متحده داده شد که اتحادیه‌ی اروپا و حتی چین و روسیه را با خود همراه کند، و قطعنامه‌های تحریمی را علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل تصویب کند. اما در دوره‌ی روحانی، با بهره‌گیری از تجارب دولت‌های پیشین  سعی شد مسیر اعتدال طی گردد؛ سیاستی که باعث گردید طرف مقابل ایران، در سیاست‌های خود تجدید نظر کند. همین امر دستیابی به توافق جامع هسته‌ای را امکان‌پذیر کرد.

Impossibility and possibility of Iran Nuclear Program Agreement, Comparing the Three Periods of the Presidency (Khatami, Ahmadinejad and Rouhani)

The issue of Iran’s nuclear program from 2002 to 2015, due to its political and economic consequences, has been one of the most important issues in Iranian foreign policy after the Islamic Revolution. The program involved three presidential Periods, Khatami, Ahmadinejad and Rouhani after the revolution. The present Thesis draws on the theory of a possible agreement area, as well as using the comparative historical method to examine the nuclear program in these three presidential periods (Khatami, Ahmadinejad and Rouhani). Accordingly, the main question of this Research is why, during the two presidential and presidential events of Khatami and Ahmadinejad, the negotiations between Iran and the Western powers did not end to the comprehensive nuclear deal, but during the presidential term, Rouhani led the negotiations to a comprehensive nuclear agreement. In response to this main question, the hypothesis of this Research is that unclear strategies and tactics in two internal and external environments (Iran and the 5 + 1 group) in the three presidential years (Khatami and Ahmadinejad and Rouhani) led to two different achievements (disagreement and agreement) in Iran’s nuclear program. The results of the research shows that in the era of Mohammad Khatami, the excessive flexibility of Iran believed that Western countries had little need to cope with Iran. During the Ahmadinejad era, due to his aggressive foreign policy, the opportunity was given to the United States to accompany the European Union, and even China and Russia, and pass unprecedented sanctions resolutions against Iran in the UN Security Council. But during his Hassan Rouhani period, he used the experiences of previous governments to try to moderate the path. This policy led the Iranian side to rethink its policies, which made it possible to reach a comprehensive nuclear deal.