بررسی جایگاه مزارع مسکون تاریخی در نظام «زمانی- مکانی- فضایی»ایران

جغرافیای ایران مامن مزارع مسکون تاریخی با ویژگی‌های کالبدی و کارکردی ویژه است. این مجتمع‌های زیستی کوچک دارای جمعیت ثابت و مستحدثات کالبدی وابسته به کشاورزی و سکونت بودند و از پیش از اسلام تا دوره زند و قاجار در مرکز ایران رشد کردند، توسعه یافتند و سپس در دوره پهلوی به حضیض رفتند. مسئله اصلی، نیاز به شناخت عمیق‌تر درباره ماهیت مزارع مسکون تاریخی است، زیرا تعداد زیادی از مزارع به انضمام بناهای وابسته به آن‌ها در معرض نابودی قرار دارند. هدف تحقیق دستیابی به اطلاعات بیشتر درباره جایگاه مزارع در نظام زمانی- مکانی- فضایی ایران است و برای تدقیق موضوع از رهیافت تفسیرگرایی و راهبرد تفسیری تاریخی در قالب سندپژوهی و مطالعات میدانی استفاده می‌شود. پژوهش پیش‌رو نشان می‌دهد مزارع مسکون به‌عنوان کوچک‌ترین مجتمع زیستی در ذیلِ دیه یا روستا به‌صورت مستقل یا تابعه قرار داشتند و بخشی از نظام زمانی- مکانی- فضایی در ایران محسوب می‌شدند. آن‌ها دارای سه پهنه؛ کالبدی، کشتخوانی و عرفی به‌عنوان محدوده‌های تاثیرگذار بوده‌اند. پهنه کالبدی و کشتخوانی معادلِ عرصه در یک مزرعه و پهنه عرفی معادلِ حریم در آن تلقی می‌شود. حفاظت از یک مزرعه مسکون ارتباط عمیقی با صیانتِ پویا از محدوده‌های تاثیرگذار یا پهنه‌های سه‌گانه دارد.

investigating the locality of historical farmsteads in the geographical system of iran

the geography of iran is a haven of historical farmsteads with specific physical and functional characteristics. these small bio-complexes have a fixed population and physical structures related to agriculture and settlement, and they grew and developed in the centre of iran from before islam to the zand and qajar periods and then reached a low point in the pahlavi period. the moot point of the research is the need to know more about the nature of historical residential farmsteads. many farmsteads, including buildings related to them, are subject to destruction. the purpose of the research is to obtain more information about the locality of farmsteads in the geographical arrangement of iran, and to this end, the interpretive approach and historical interpretive strategy are used in the form of document research and field studies. according to the study findings, residential farmsteads, as the infinitesimal living complexes, were a subcategory of villages, acting independently or subordinately, and were considered a part of iran’s geographical system. physical, agricultural and customary areas are their three significant influencers. the physical and agricultural zone is compared to the farmstead’s core zone, while the customary area is equivalent to its buffer zone.