نقش عوامل فرهنگی و اجتماعی در نقش‌پردازی بر اسطرلاب‌های صفوی

اسطرلاب‌ها به عنوان پیشرفته‌ترین ابزار نجومی، در دوران اسلامی مورد توجه زیادی بودند و در ایران دوره صفوی، ساخت آن‌ها با به کارگیری دانش‌های بومی اهمیتی بیش از پیش یافت که نقوش، تزئینات و تغییرات ایجاد شده در آن‌ها حکایت از آن دارد و به نظر می‌رسد تحت تاثیر عواملی از جمله عوامل فرهنگی و اجتماعی در این دوره است. هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل فرهنگی و اجتماعی موثر بر نقش‌آفرینی بر اسطرلاب‌‌های صفوی ایران و بررسی تاثیرات آن‌ها می‌باشد. در همین راستا این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع تصویری و مکتوب کتابخانه‌ای و اینترنتی به بررسی عوامل: نجوم و خرافه‌گرایی، رسمی شدن مذهب تشیع، ملی‌گرایی، حمایت پادشاهان و پیشرفت‌ هنر فلزکاری و رفاه نسبی اقتصادی طبقات جامعه می‌پردازد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که این عوامل موجب رونق حرفه اسطرلاب‌سازی، بومی‌سازی دانش آن، فراهم آمدن محیط مناسب برای فعالیت هنرمندان در این رشته و در نتیجه پرکارتر و ظریف‌تر شدن نقوش اسطرلاب‌ها شد و در نهایت این نقوش هویت ایرانی، شیعی و صفوی یافتند.

The role of cultural and social factors in decorating safavid astrolabes

Astrolabes as the most advanced astronomical tool of Islamic world, was so attended during the Islamic period; and In the Safavid period, astrolabe became more and more important that their designs, decorations and changes shows that and seams it was influenced by various factors including cultural and social factors. The purpose of this study is to identify the cultural and social factors affecting the decorating of Iranian Safavid astrolabes and studying their effects. In this regard, this research is a descriptiveanalytical method that uses visual and written sources such as library and internet to study various factors including belief in astronomy and superstition, officialization of religion (Shia), nationalism and tendency towards Persian literature, kings’ support and thrive of metalworking, economic situation and prosperity of different classes of society. The research results show that these factors made the astrolabemaking thrive, localization of it’s knowledge, a good conditions for the activities of astrolabists were provided, the motifs and decorations of the astrolabe became more crowded and elegant and found an Iranian, Safavid and Shi’i identity.