بازشناسی اصول عقلانیت اکولوژیک در سازه‌های آبی کهن شهرهای کویری (مطالعه موردی: قنات وقف‌آباد یزد)

امروزه سیمای سرزمین بسیاری از شهرهای کهن کویری با دارا بودن بسترهای طبیعی و الگوهای یکپارچه حاصل از کنش‌های انسانی و محیط‌های طبیعی در قالب سکونتگاه‌، رو به زوال گرائیده است. رنگ باختن بن‌مایه‌های پایداری و تاب‌آوری، بر لزوم بازشناسی و کاربست مفاهیم حاکم بر ساختار و عملکرد شبکه‌های اکولوژیک و الگوهای حاصل از تعاملات سیستم‌های اجتماعیاکولوژیک که بازتابی از اصول عقلانیت اکولوژیک در فرایند برنامه‌ریزی شهری بوده است، تاکید دارد. در مطالعه تطبیقی استنتاجی حاضر، با استفاده از روش اسنادی و مطالعه منابع مکتوب، ضمن تحلیل محتوایی ادبیات موضوع، به تبیین عقلانیت اکولوژیک و استنتاج اصول عقلانیت اکولوژیک پرداخته شده است. بر اساس مطالعات میدانی، و استنتاج معیارهای ساختاری، عملکردی و مدیریتی حاکم بر سازه‌های آبی شهر یزد، مصادیق اصول عقلانیت اکولوژیک در سازه‌های آبی کهن در سه مقیاس کلان، میانی و خرد در سیمای سرزمین شهر یزد مورد واکاوی قرار گرفته است. یافته‌ها حاکی از آن است که معیارهای ساختاری، عملکردی و مدیریتی سازه‌های آبی تاریخی با اصول عقلانیت اکولوژیک منطبق است. عقلانیت اکولوژیک با ایجاد ترکیب‌بندی، آرایش فضایی، ارتباط و تنوع عملکردی لکه‌ها و کریدورهای اختلاطی در شبکه سازه‌های آبی شهر کویری یزد، زمینه‌ای را برای ایجاد شبکه‌های اکولوژیک و پایداری سیماهای سرزمین شهری ایجاد نموده است. ازاین رو معاصرسازی اصول عقلانیت اکولوژیک در فرایند برنامه ریزی شهری و تجلی آن به اسلوبی تازه از فرایندهای زندگی امروزین، می تواند شبکه های اکولوژیک شهری را تقویت کند و جریان حیاتی پایدار را در شهرهای معاصر حاکم نماید.

Recognition of Ecological Wisdom Principles in the ancient Hydraulic structures of Desert Cities (Case Study: Vaghf-abad Qanat of Yazd)

Today, landscape of many ancient desert cities has destroyed, despite having natural contexts and integrated patterns resulted from human actions and natural environments as settlement. Discoloration of sustainability and resilience foundations, emphasizes the need to recognition and application of the concepts governing the structure and function of ecological networks and the patterns of socialecological systems interactions, which has been reflection of the ecological wisdom principles in the urban planning process. This study aims to recognize ecological wisdom principles in the landscape of desert cities in the format of hydraulic structures in Yazd city. In present comparativeinferential study, the ecological wisdom is explained and it’s principles are inferred, while analyzing the subject literature, using documentary method and study of written sources. Based on field studies, and inference of structural, functional, and management criteria governing the historical hydraulic structures in city of Yazd. The examples of ecological wisdom principles in ancient hydraulic structures have been studied in three scales of macro, mezo and micro. The results indicate that ecological wisdom has provided basis for creating ecological networks and urban landscapes sustainability, by creating composition, configuration, communication and functional diversity of patches and mixing corridors in the hydraulic structures networks in Yazd city.