نَفَقِۀ قنات (کاریز) (شیوه‌های تامین هزینه در نظام آبیاری سنتی)

عوامل طبیعی در پدیده‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی هر جامعه نقش قاطع و تعیین‌کننده‌ای دارند. در سرزمین کم‌آب ایران در طول تاریخ، قنات مهم‌ترین شیوه بهره‌برداری از منابع آبی بوده، که حفظ، نگهداری و استفاده و بهره‌برداری از آن نیز، به‌صورت جمعی بوده است. منابع آب مشترک و تبعات آن و سرمایه‌گذاری درازمدت در احداث و نگهداری قنات، برنامه‌های درازمدتی را می‌طلبید، که با فردگرایی و فرهنگ رقابتی قابل ‌جمع نبوده است و برخلاف نظر برخی نویسندگان و روشنفکران ایرانی، کاریز و تمدن کاریزی با فرهنگ و جامعه کوتاه‌مدت ابداً سازگار نبوده است. هم احداث قنات حاصل فرهنگ مشارکتی درازمدت و صلح‌جویانه و یاریگرانه بوده و هم وجود آن، این فرهنگ را تقویت و بازتولید کرده است. در این مقاله به مالیات بهره‌برداری از آب یا نَفَقِۀ قنات که آینده‌نگری هوشمندانه نیاکانمان در جهت خودکفایی مالی قنات بوده، پرداخته ‌شده است. در نظام‌های آبیاری سنتی نفقه مجموع مبالغی است که در طول مدارهای گردش آب در تمام مدت سال آبی هزینه می‌گردد، که شامل دستمزدهای گروه آبیاران و مخارج جنبی منبع آبدهی می‌باشد. در ادامه کار به نفقه چند قنات از نقاط متفاوت ایران نیز اشاره می‌شود. تا حدود هفتادسال پیش قنات مهم‌ترین شیوه تامین آب در ایران بود. سال آبی از ابتدای پاییز (مهرماه) آغاز می‌شود و تا پایان تابستان (شهریورماه) سال بعد ادامه می‌یابد.

Alimony of Qanat (Kariz)(Financing Methods in Traditional Irrigation System)

Natural factors play a decisive and determinative role in the historical, cultural and social phenomena of any society. In the waterscarce land of Iran throughout history, the aqueduct has been the most important way of exploiting water resources, which has been preserved, maintained and used and exploited collectively. Shared water resources and their consequences and longterm investment in the construction and maintenance of aqueducts required longterm plans, which could not be combined with individualism and competitive culture, and contrary to some Iranian writers and intellectuals, not compatible. The construction of the aqueduct is the result of a longterm, peaceful and supportive participatory culture, and its existence has strengthened and reproduced this culture. This article deals with the tax on the use of water or the alimony of the aqueduct, which was the clever foresight of our ancestors towards the financial selfsufficiency of the aqueduct. In traditional irrigation systems, alimony is the sum of money spent during water circulation circuits throughout the irrigated year, which includes the wages of the irrigation group and the ancillary expenses of the water source. In the continuation of the work, the alimony of several aqueducts from different parts of Iran is also mentioned.