دانش بومیِ ساخت و بهره‌برداری از سازه تاریخی آبی بُرکه در جزیره قشم

سازوکار بهره‌برداری از منابع آب و دانش بومی شکل‌گرفته پیرامون آن از عناصر محوری جوامع محلی است که ترکیب قابل‌توجهی از پیوند همگرای زیست انسانی با طبیعت را به نمایش می‌گذارد. در عمل غایت این همگرایی، برآورده ساختن نیازهای انسان با ادراک دقیق محدودیت‌ها است که البته در این روند سپهری از معناها و نمادها شکل می‌گیرد. بُرکه به‌عنوان یک سازۀ تاریخی آبی در عین مشابهت با سایر سازه‌های سنتی آبی در دیگر نواحی ایران خصوصاً فلات مرکزی، به دلیل واقع‌ شدن در محیط جزیره وسیع قشم، طیفی از ویژگی‌ها را نیز به همراه دارد که برخاسته از محدودیت‌های جغرافیایی و فرهنگ آن منطقه است. در مقاله پیش رو با در نظر گرفتن این ضرورت و با تکیه‌بر روش مردم‌نگاری واقع‌گرا، 18منطقه شهری و روستایی در جزیره قشم به‌عنوان میدان پژوهش انتخاب گردید و پس از مصاحبه (مصاحبه عمیق و گروه متمرکز کانونی) با 86 نفر از خبرگان و اطلاع‌رسان‌های بومی، مشاهده مشارکتی و بررسی سایر اسناد و منابع مرتبط، داده‌های مرتبط جمع‌آوری و سپس تحلیل شد. درنهایت اقدام به ارائه توصیف ضخیمی از دانش بومی مربوط به ساخت، نگهداری و بهره‌برداری برکه و نظام کارکردی و آئینی و ارزش‌های مرتبط با آن شد. در زمینۀ ساخت سازه‌ها، بهره‌گیری از رویکرد خردمندانه استحصال آب باران با مکان‌یابی مناسب جهت استحصال آب با کیفیت، انتقال به حوضچه رسوب‌گیر، افزایش کیفیت آب در حوضچه رسوب‌گیر و انتقال آب به مخزن سرپوشیده، در زمینه فنون نگه‌داری برکه‌ها، همبستگی مستمر جماعت‌های محلی از رهگذر آدابی ظریف و در زمینه بهره‌برداری خردمندانه، مدبرانه و قناعت آمیز آب برکه با اولویت‌بندی محتاطانه نحوه مصرف آن، جانمایه این دانش بومی است.

Indigenous Knowledge of Constructing and Utilizing Historical Waterstoring Construction of Burka in Qeshm

Constructing and using water systems and the indigenous knowledge associated with them are among the pivotal components of local communities, manifesting the convergent correlation of human life and Mother Nature. Practically, the purpose of this convergence was to realize human needs according to a careful understanding of natural limitations which ends to formulation of a system of meanings and rituals related water using styles. As a historical waterstoring construction, Burka maintains strong similarities with other traditional waterstoring structures in other parts of Iran while remaining particularities due to the geographical and cultural conditions of Qeshm Island. Relying on a realistic ethnography method, and after selection of 18 urban and rural regions in the island as its field, this study used both deep and focusgroup interviews with more than 80 persons of local informants along with participative observation and survey of related published documents to collect and analyze the data regarding this traditional knowledge. Finally, this study led to a thick description of the indigenous knowledge regarding construction, maintenance and utilizing Burkas and functionalritual values around them. Wise techniques of spotting the best location for harvesting the best quality rain water and building the Burka according to a technical intelligent architecture and then channeling the stream to the sediment pool and then transmitting it to a deep covered basin (constructing), constant solidarity of local communities through subtle mores (maintenance), and frugality and contentment in using water according to priorities (utilizing) are prominent components of this indigenous knowledge.