دانش بومی و سنتی خوراک: درآمدی بر نشانه‌شناسی غذا و آداب مربوط به آن از منظر دین

امروزه بحث خوراک، مشخصات و کارکردهای آن در قلمرو فرامادّی، امری غریب و خالی از پشتوانۀ علمی قلمداد شده؛ به گونه ای که در دیدگاه بسیاری از مردم، حوزۀ خوردنی ها در مسئلۀ حلال و حرام و تاثیراتی که بر جسم و سلامتی انسان می گذارد خلاصه شده است. به اعتقاد برخی، ورود دین در حوزۀ خوراک، فعالیتی غیر علمی و خرافی پنداشته می شود؛ در حالی که از منظر دین، یکی از وظایف عمدۀ صاحبان رسالت الهی، تمرکز بر خوراک به عنوان یکی از واسطه های حل بسیاری از مسائل فرهنگی و اجتماعی است. آنچه در فرهنگ تغذیۀ دینی نقش برجسته ای دارد و در نقطۀ کانونی این پژوهش نیز قرار می گیرد، توجه اسلام به خوراک، به مثابۀ یک نظام نشانه ای و نمادین در روابط انسان ها با یکدیگر و با خداوند است. در این پژوهش، تلاش شده است با الهام از چارچوب نظری تفسیرگرایی و نشانه شناختی، و بررسی عمیق در آموزه های دینی و با کمک ابزار مصاحبه،نقش های نمادین غذا و هم سفرگی را در ساختار فرهنگ تغذیۀ اسلامی مردم بخش لاله زار از توابع شهرستان بردسیر (استان کرمان)شناسایی کنیم و نشان دهیم که مفاهیمی را که اسلام با توجه به نقش های نمادین غذا به جامعه القا نموده، آرمانی کاملا نظری نیست؛ بلکه غذا و سفرۀ غذا یکی از بهترین زمینه های انتقال مفاهیم دینی در فرهنگ اسلامی محسوب شده و خداوند و بزرگان دین اسلام با استفاده از این قدرت نمادین غذا، عمیق ترین مفاهیم انسانی و دینی را در ابعادی به کوچکی یک سفرۀ غذا به مخاطبان خود منتقل نموده اند؛ مفاهیمی چون تواضع، قناعت، پیوند اجتماعی، روابط اجتماعی، برابری اجتماعی، و یکسانی طبقاتی.

An introduction to food semiotics and food customs from the viewpoint of religion

Nowadays, the topic of food and its characteristics and functions in metaphysical context are considered as weird and without scientific proof in such a way that for most people this concept of food is only limited to halal (allowed) and haram (forbidden) and its influence on human’s health and body. Some people believe that studying food based on religion is unscientific and superstitious. However, in the viewpoint of religion, one of the main duties and responsibilities of religious leaders is to concentrate on food as a means to solve a number of cultural and social problems. What plays a significant role in religious food culture and is the central concern of this study is the attention paid by Islam to food as a symbolic system in the relationships of humans with each other and with God. Based on interpretivism and semiotics as the theoretical frameworks and thorough investigation of religious teachings by means of interview, this study was attempted to detect and represent the symbolic roles of food and dining together in Islamic food culture among people in Lalezar of Kerman. It was further aimed to indicate that the concepts Islam has induced to the society according to the symbolic roles of food are not pure theoretical ideals. Rather, food and the cloth around which people sit and eat food (Sofreh) are of the most suitable means of transferring religious concepts in Islamic culture. God and great Islamic figures have expressed the deepest humanity and religious concepts through the symbolic power of food. Concepts like humility, contentment, social links, social relations, social equality and social class equality.