غلوپژوهی در حوزه معاصر شیعی و جایگاه آن در مطالعات روایی

در سده‌های نخستین اسلامی امامیه مواجهه زیادی با غالیان داشته، و نقدهای بسیاری بر ایشان نوشته بودند، از سدهٔ ششم تا ظهور شیخیه دوره رکود تالیفات غلوپژوهی است. گرچه از سدهٔ سیزدهم قمری دیگربار نقدهایی بر غلو از آن جمله به قلم میرزای قمی و میرزا رضا شیروانی نوشته شد، اما اوج این تالیفات مربوط به دوره معاصر است. این نقدها با رویکرد غالب سنتی شیعی و در محورهای نقد فرق مختلف غلوگرا (شیخیه، صوفیان و نصیریه)، و بیشتر با معرفی آرای غالیانه و مرز آن با عقاید و کلام امامی بوده است، در مرحله بعد تحقیقات حدیثی، تاریخی و نوشته شده است و به ندرت با رویکرد مایل به اهل سنت است. در دو دهه اخیر با دسترسی‌های نرم‌افزاری و نیز کشف آثار سری نصیریه، پژوهش‌های تاریخی، فرقه‌شناسی و منبع‌شناسی غلو نیز رشد فزاینده‌ای کرده است. در این پژوهش‌های برخی از بزرگترین فقهای حوزه معاصر و بیش از آن پژوهش‌گران حوزه حدیث و تاریخ سهیم‌اند. این نوشتار بسیاری از این آثار را معرفی کرده است. در مجموع تحقیقات ناظر به خود آثار غالیان قوی‌تر هستند. و در بازخوانی و تقویت آرای قدما در زمینه حدیث، رجال و فرق موثر بوده اند.