مرور صوری و محتوایی مطالعات زیارت و گردشگری مذهبی در ایران (1382-1400)

به رغم قدمت سنت زیارت در جامعه ایرانی و شیعی، در دو دهه اخیر با رونق گردشگری، زیارت و سفرهای مذهبی افزایش چشمگیری یافت. همزمان پژوهش های پرشماری نیز درباره ابعاد مختلف سفرهای زیارتی انجام شد. این مطالعات هم از زاویه مدیریتی به مقاصد زیارتی پرداخته اند و هم تجربه زیارت را بررسی کرده اند. اگرچه در دنیای پژوهش های منتشرشده انگلیسی زبان، چندین پژوهش مروری انجام شده است، اما در فضای پژوهشی ایرانی فارسی زبان، با وجود انباشت یافته ها، چنین مقالاتی به چشم نمی خورد و مرور و جمع بندی پژوهش های انجام شده در زمینه زیارت و گردشگری مذهبی در ایران صورت نگرفته است. از این رو پژوهش حاضر در صدد است ویژگی های صوری و محتوایی مقالات علمی-پژوهشی فارسی زبان را در زمینه زیارت و گردشگری مذهبی بررسی، و شکاف های تحقیقاتی را شناسایی کند. به این منظور مقالات منتشرشده در نشریات فارسی زبان مصوب علمی-پژوهشی وزارت علوم در بازه 1382-1400 به روش مرور نظام مند و با تکنیک تحلیل مضمون بررسی شد. سپس مشخصات مقالات از لحاظ: توزیع زمانی، فراوانی، پراکنش جغرافیایی، مشخصات نویسندگان از لحاظ: جنسیت، فراوانی و حوزه مطالعاتی، و مشخصات روش شناختی مقالات از لحاظ: روش تحقیق، منبع داده ها، ابزار گردآوری داده ها، واحد مشاهده، شیوه نمونه گیری، آزمونهای آماری احصا و توصیف شد. سپس محتوای مقالات بر حسب ارتباط با نظام های جامعوی پارسونزی طبقه بندی شدند و ابعاد بررسی ها، حوزه های پرکار و کم کار و شکاف های پژوهشی در مطالعات زیارت و گردشگری مذهبی در ایران شناسایی و معرفی شد تا ایده ها و مسیرهایی برای تحقیقات جدید و توسعه دانش در این حوزه فراهم آید.

a formal and contentual review of pilgrimage and religious tourism studies in iran (2003-2021)

having a long-standing tradition in the iranian and shiite communities, pilgrimage and religious travels have considerably increased throughout the last two decades with a boom in tourism. in this regard, many studies have been carried out on different aspects of pilgrimage, addressing both managerial aspects of the pilgrimage destinations and the experiences reported by the pilgrims. however, while several review articles have already been published in english-language journals on pilgrimage studies, no such article could be found in the iranian -persian academic journals concerning pilgrimage and religious trips made in iran. therefore, this article sought to examine the formal and contentual features of the persian scientific-research papers on pilgrimage and religious tourism published in iranian journals, trying to identify the research gaps in this regard. to this end, the relevant articles published from 2003 to 2021 in iranian journals accredited by iran’s ministry of science, research, and technology using a systematic review and content analysis method. then, the features of the collected papers were examined in terms of spatial distribution, frequency, geographical distribution, authors’ characteristics (gender, frequency, and field of study), and methodology (research method, data sources, data collection tools, observation unit, sampling method, and statistical tests). finally, the papers were categorized in terms of their relationship with the parsons’ social systems, introducing the over-researched and under-researched areas and the research gaps in the iranian pilgrimage and religious tourism studies so that new ideas and research topics be offered for novel studies and the development of knowledge in this regard.