بازخوانی انتقادی دیدگاه ابن‌حزم در مسئله‌ی علیت فاعلی خداوند بر اساس مبانی صدرایی

ابن حزم متکلم سرشناسی است که توجه امروزه اندیشمندان مسلمان در جهان عرب به دیدگاه‌های او، بازخوانی تحلیلی دیدگاه‌های وی را ضروری می‌کند. او خداوند را علت عالم نمی ‌داند، زیرا از طرفی معتقد است که اسمای الهی توقیفی است و از طرف دیگر علیت خداوند را مستلزم امور محالی از قبیل سلب اراده از خداوند، محدودیت قدرت و فعل الهی، منفعل بودن حق تعالی، ازلی بودن عالم و وجود بالقوه عالم در ذات خداوند می ‌داند. ابن‌ حزم غالب آرای خود در این مسئله را در انتقادات خویش بر کندی – بدون اینکه شخص کندی موضوعیت داشته باشد - ابراز می ‌کند و ضمن تکفیر وی، اصل علیت را از خداوند نفی می ‌کند. در مقابل، ملاصدرا – که بر اساس مبانی او دیدگاه ابن حزم مورد نقد قرار می ‌گیرد - نه تنها اسمای الهی را توقیفی نمی ‌داند، بلکه هر صفت کمالی و وجودی را بعد از اسقاط اضافات برای حق تعالی اثبات می کند. مبانی فکری ملاصدرا دیدگاه‌های ابن حزم را کاملاً انکار می کند و علیت را موجب سلب اراده از خداوند یا محدودیت قدرت او نمی‌ داند. انفعال علت از معلول تنها در عالم مادی و آن هم از جهتی غیر از جهت اثرگذاری علت معقول است. این مقاله در جمع‌ آوری مطالب به شیوه ‌ی اسنادی و در پردازش داده ‌ها از شیوه ی توصیفی و با تحلیل منطقی و عقلانی آن‌ها به نگارش درآمده است.

a critical review of ibn ḥazm’s viewpoint on the issue of god’s efficient causation based on mullā ṣadrā’s fundamentals

shīʿite mysticism aims to determine its distinct principles between the pressure of two schools of thought, i.e., traditional islamic jurisprudential scholars, and the progressive and religious intolerance foundations of modernity. the main issue that we intend to research is what the principles of shīʿite mysticism have to say about the foundations of modernity and how the principles of shīʿite mysticism differ from other mysticism in this regard. this research extracts the distinct foundations of shīʿite mysticism from the words and teachings of imām khomeinī raḥimahu llāhu by using the method of text analysis, and explains the conflict and agreements of shīʿite mysticism with the foundations of modernity by using the method of analytical comparison. the results of this research are as follows: 1. shīʿite mysticism has original and distinct foundations from other mysticism, and it is completely based on the true islamic principles in this regard. 2. the foundations of intuitionism, esotericism, and the necessity of the purity of soul in mysticism are in conflict with the foundations of rationalism, scientism, religious intolerance, and economic welfare of modernity. 3. imām khomeinī by presenting the foundations of shīʿite mysticism, harmonized scientism, rationalism and economic development of modernity with religiosity and mystical spiritualism and redefined the material, social, and political dimensions of man in the heart of the spiritual dimension and the unified truth of the universe. in this way, shīʿite mysticism, in the form of the political system of the islamic republic, will be able to respond to the needs and problems of the believer in modern society.