بررسی و نقد دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی در وجود شناسی صفات و رابطه صفات با ذات خداوند

وجودشناسی صفات خداوند و نحوه ارتباط صفات با ذات او، از جمله مباحث کهن در بحث‌های کلامی و اعتقادی و جزو مسائل بسیار مهم و اختلاف‌انگیز می‌باشد. از آنجا که قاضی الجبار معتزلی، از جمله شخصیت‌های صاحب‌نظر در این‌گونه مباحث محسوب می‌شود، پژوهش حاضر، به بررسی و نقد دیدگاه وی در این مسئله پرداخته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که گرچه قاضی عبدالجبار معتزلی در وجودشناسی صفات خدای متعال، از طریق قیاس شاهد به غایب، صفات کمالی خداوند را اثبات کرده، لیکن این قیاس، با نقدها و چالش‌های جدی مواجه می‌باشد، مهم‌ترین چالش آن است که، این قیاس، قیاس مع‌الفارق است. قاضی عبدالجبار گرچه در بحث ارتباط ذات خداوند با صفات او، هیچ گونه تمایزی میان ذات با صفات خداوند قائل نشده و صفات را اعتبارات ذهنی دانسته، که نه حقیقتی در ذات دارند، و نه هم متمایز از ذات‌اند، بلکه صفات را خود ذات دانسته، چالش مهم دیدگاه وی این است که طرح این دیدگاه از جانب وی، ناشی از ناتوانی او در تصور صحیح دیدگاه عینیت است، زیرا لازمه دیدگاه وی آن است که ما خداوند را موجودی ممکن و محدود فرض کنیم که فاقد صفات کمالی است، درحالی‌که خدای متعال واجد صفات کمالی است.

a study and critique of the viewpoint of qāḍī ʿabdul jabbār muʿtazilī on the ontology of attributes and the relationship between attributes and the essence of god

shīʿite mysticism aims to determine its distinct principles between the pressure of two schools of thought, i.e., traditional islamic jurisprudential scholars, and the progressive and religious intolerance foundations of modernity. the main issue that we intend to research is what the principles of shīʿite mysticism have to say about the foundations of modernity and how the principles of shīʿite mysticism differ from other mysticism in this regard. this research extracts the distinct foundations of shīʿite mysticism from the words and teachings of imām khomeinī raḥimahu llāhu by using the method of text analysis, and explains the conflict and agreements of shīʿite mysticism with the foundations of modernity by using the method of analytical comparison. the results of this research are as follows: 1. shīʿite mysticism has original and distinct foundations from other mysticism, and it is completely based on the true islamic principles in this regard. 2. the foundations of intuitionism, esotericism, and the necessity of the purity of soul in mysticism are in conflict with the foundations of rationalism, scientism, religious intolerance, and economic welfare of modernity. 3. imām khomeinī by presenting the foundations of shīʿite mysticism, harmonized scientism, rationalism and economic development of modernity with religiosity and mystical spiritualism and redefined the material, social, and political dimensions of man in the heart of the spiritual dimension and the unified truth of the universe. in this way, shīʿite mysticism, in the form of the political system of the islamic republic, will be able to respond to the needs and problems of the believer in modern society.