تحلیلی بر محتوای رساله «الرّد علی الرافضه»؛ (ردیه‌ای کهن با رویکرد کلامی، عرفانی)

ابوعبدالله محمد بن علی ملقب به «حکیم»، عالمی از سده سوم و برآمده از بوم ترمذ است. افزون بر آثار متعدد در حوزه زهد و عرفان، رساله‌ای به نام «الرّد علی الرافضه» از او برجای‌مانده که اثری کلامی و از نوع «ردیّه» است. در برگ‌های باقی مانده از تک‌نسخه خطی این رساله، مسئله جانشینی پیامبر(ص) محور بحث قرار گرفته است. حکیم ترمذی در این رساله برای تقویت دیدگاه عامّه، به این امور متوسل شده است؛ اجماع صحابه در ترتیب خلفای راشدین، وجود نداشتن نص بر جانشینی با تاویل آیه ولایت و حدیث غدیر، محتمل ندانستن خطای صحابیان در تبعیت از پیامبر(ص) و ادعای سکوت و حتی رضایت امام از حکمرانی خلفا. در نوشتار حاضر سعی بر آن است به روشی توصیفی تحلیلی، ضمن معرفی این رساله، مدعیات حکیم ترمذی و نقش پیش‌فرض‌های کلامی او مورد نقد و بررسی قرار گرفته و اشکالات وی به عقاید شیعه پاسخ داده شود.

an analysis of the content of the treatise al-rad ala al-rafidhah; an ancient rejection with a theological-mystical approach

abu abdullah muhammad ibn ali, nicknamed &hakim&, is a scholar from the third century who came from the land of tirmidh. in addition to numerous works in the field of asceticism and mysticism, he has left a treatise called &al-rad ala al-rafidhah& which as its title suggests, is a theological work of the type of &rejection&. although this treatise is very old, it has been neglected, abandoned in scholarly circles, and nothing is documented about it; there is no mention of it even in the introduction of rejections against shi’a. in the remaining pages of the manuscript of this treatise, the issue of the succession of the prophet (pbuh) is discussed and hakim tirmidhi has resorted to these reasons to strengthen the viewpoint of the sunnis: consensus of the companions about the order of the righteous caliphs, negation of any explicit hadith for succession by justifying the verse of wilayah and hadith of ghadir, the impossibility of the companions’ fault in obeying the prophet (pbuh) and the imam’s silence and even satisfaction with the rule of the caliphs. in the present article, in a descriptive-analytical way, while introducing this treatise, it is tried to point out and criticize the claims and theological presumptions of hakim tirmidhi and answer his critiques of shi’a beliefs.