بررسی تطبیقی اجتهاد پیامبر(ص) از دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی، فخر رازی و علامه حلی

یکى از مباحث مهمی کلامی، اجتهاد پیامبر اکرم (ص) است. که ثمراتی کلامی فروان دارد یکی از ثمرات شاخص آن حوزه نصب امام توسط پیامبر اکرم است. آیا حضرت از پیش خود بدون وحی اظهار نظر می‌کردند؟ دیدگاه های مختلفی از سوی متکلمان ارائه شده است. این نوشتار به روش توصیفی، تحلیلی به بررسی تطبیقی موضع سه اندیشمند شاخص از سه مکتب شیعی، اشعری و معتزلی می‌پردازد. علامه حلی از متکلمان شیعه و فخر رازی از متکلمان اشعری وقوع اجتهاد از سوى پیامبراکرم (ص) را در فرض فقدان وحی نفى کرده‏اند. در مقابل، قاضی عبدالجبار معتزلی، به اجتهاد پیامبر در موارد فقدان وحی معتقد شده است. به نظر نویسنده، روشن نبودن مراد از اجتهاد و حوزه آن، و عدم توجه به مرزدانش و علم پیامبر (ص) با اجتهاد مصطلح، باعث شده است که در این زمینه دیدگاه‏های متفاوتی از طرف اعلام ثلاثه ارائه شود. از این رو، نویسنده در این نوشتار تلاش کرده است تا با توضیح مراد اجتهاد و تعیین دانش و منبع دانش پیامبر (ص) که سبب اختلاف در اجتهاد آن حضرت گردیده است را مشخص کند.

a comparative study of the prophet’s ijtihad from the perspective of qadi abdul jabbar mu’tazili, fakhr razi and allamah helli

one of the important theological topics is the ijtihad of the holy prophet (pbuh), which has many theological results, one of the significant results is the appointment of imam by the holy prophet (pbuh). did the prophet comment beforehand without revelation? different views have been presented by theologians. this article studies comparatively with a descriptive-analytical method the position of three prominent thinkers from three schools: shiite, ash’arite and mu’tazilite. allamah helli, a shiite theologian, and fakhr razi, an ash’arite theologian, have denied the occurrence of ijtihad by the holy prophet (pbuh) in the conditions of lack of revelation. qadi abdul jabbar mu’tazili, on the other hand, believes in the ijtihad of the prophet (pbuh) in the absence of revelation. according to the author, the ambiguity of the meaning of ijtihad and its scope, and the lack of attention to the boundaries of the knowledge of the prophet (pbuh) with the term ijtihad, has led to different views in this regard by the three prominent scholars. therefore, in this article, the author has tried to explain the meaning of ijtihad and determine the boundaries of the knowledge of the prophet (pbuh) to determine the reason for the dispute about his ijtihad.