سیمای مکتب کلامی بغداد بر اساس داده های نجاشی و شیخ طوسی

دو فهرست نگاری کهن شیعه، یعنی فهرست شیخ طوسی و فهرست نجاشی که مولفان آنها در دوره شکوفایی مکتب کلامی بغداد در این شهر می زیسته اند، اطلاعات ناب و دست اولی در مورد این مکتب عرضه کرده اند که با استخراج، دسته بندی و تحلیل آن می توان نمایی کلی از این مدرسه کلامی ترسم کرد. بر اساس داده های نجاشی و شیخ طوسی 25 متکلم امامی از اواخر قرن سوم تا نیمه قرن پنجم در بغداد شناسایی گردید که تعداد 162 اثر کلامی در موضوعات کلامی تالیف کرده‌اند. در این میان بیشترین تالیفات در موضوع امامت با فراوانی 50 مورد است که با توجه به جایگاه این موضوع در اعتقادات امامیه و نیز فضای فکری متنوع بغداد قابل تبیین است. از حیث قالب نگارش های کلامی، عمده این تالیفات با فراوانی 155 مورد به صورت تک نگاری عرضه شده اند و آمار جامع نگاری های کلامی اندک است. این اختلاف نیز ناشی از آن است که اساسا سنت جامع نگاری کلامی در دوره متاخر بغداد (عصر شیخ مفید به بعد) رواج یافته و تا پیش از آن مطرح نبوده است.

The image of Baghdad Theological SchoolBased on data from Najashi and Sheikh Tusi

Heaven and Hell are among the most prominent issues in the field of resurrection, which are mentioned in religious texts. Contrary to the consensus of Islamic thinkers on the principle of the existence of heaven and hell, there is a difference in its details and characteristics. One of these differences is the current creation of heaven and hell. In the meantime, the Kharijites, some Mu’tazilites, and a group of Zaydis have denied the current creation of heaven and hell. In contrast, other theologians believe in the present existence of heaven and hell. One of the most important narrations of the deniers of the current creation of heaven and hell is quoting the verses of holiness, the mortality of all creatures and the vastness of heaven. The futility of the creation of heaven and hell before the Day of Judgment and the necessity of heaven and hell being in the world of the heavens or other worlds is one of the most prominent rational arguments of the deniers. Those who believe in the current creation of the Garden of Hell, apart from the narrations, cite verses to prove their claim; Such as the verses referring to the preparation of heaven and hell, the verses related to the ascension of the Prophet (PBUH), the final verses of Surah Takathir and the verses expressing the residence of Adam and Eve in heaven.