دیدگاه قاضی سعید قمی در مسئله نسبت سنخ وجود خدا و ممکنات

یکی از مسائل الهیات فلسفی تبیین رابطه وجود خدا و مخلوقات است. نسبت سنخ وجودی خدا و ممکنات از جمله فروع این مسئله است. نظرات مختلفی مانند «وحدت شخصی وجود»، «وحدت تشکیکی وجود»، و «تباین وجودها» در این رابطه مطرح شده است. در میان دانشمندان اسلامی قاضی سعید قمی به تباین بین وجود خدا و ممکنات قائل بوده است. این نظریه از حیث روش شناختی دارای مشکلاتی است که از جمله آن عدم هم خوانی با برخی مبانی فلسفی وی مانند قاعدۀ «فاقد شیء نبودن معطی شیء»، قاعده «الواحد لا یصدر عنه الا الواحد» و «قرب و بعد نسبت به خدا» می باشد. این مبانی بیشتر با  نظریۀ هم سنخی تطابق دارد، مگر اینکه قائل به تخصیص آن‌ها شویم.  الهیات تنزیهی و عدم امکان شناخت خداوند نیز از لوازم و آثار نظریۀ تباین است. قاضی سعید به الهیات تنزیهی در مقام ذات خداوند قائل بوده، ولی در مقام واحدیت صفات را ثابت می داند. او راه عقل را برای شناخت خدا بسته می‌داند، ولی معرفت شهودی با فنای فی الله را مسیر امکان شناخت خدا می داند.

Qaḍi Sa’id Qumi’s View Regarding Relation Type of God’s Existence and Possibilities

One of the philosophical topics is explaining the existential relation of God and the creatures. The existential relation type of God and possibilities is among the branches of this topic. Various theories have mentioned in this regard like “Existence Particular Unity”, and “Contrast of Beings”. Among the Islamic scholars, Qaḍi Sa’id Qumi believed in contrast between the existence of God and creatures. This theory entails some issues in aspect of methodology including incompatibility with some of his other philosophical principles like the principle of “giver of something cannot be without it”, principle of “from one, only one is produced”, and “closeness and farness in relation to God”. Such principles are closer to the theory of “Similarity of Type” unless if we accept their exception. Negative theology and impossibility of recognizing God are among the outcome of Contrast theory. Qaḍi Sa’id believed in negative theology at the level of God’s Essence, but considered the attributes as fixed at the level of Oneness. He believed intellect’s path for understanding God is blocked, but knew the intuitional knowledge and annihilation in God as the path of recognizing Him.