مطالعه گنبد آتشفشانی بهلول‌ داغی و تاثیر آن بر مورفولوژی منطقه شمال تبریز

مخروط های آتشفشانی از اشکال تاثیرگذار سطح زمین هستند که ارتباط زیادی با ساختارهای پوسته مانند گسل‏ها، چین‏خوردگی‏ها و ... دارند. گنبد آتشفشانی بهلول داغی در 20 کیلومتری شمال تبریز و  از نظر پهنه بندی ساختمانی، در پهنه ایران میانی و در زیرپهنه البرزآذربایجان واقع است. محدوده گنبد مورد مطالعه، به دلیل عوارض تکتونیکی فعال و لرزه خیزی بالا، از نقاط بحرانی است و لازمه مقابله با مخاطرات آن، شناسایی اشکال سطحی زمین با هدف پی بردن به ماهیت، علل پیدایش و آثار ژئومورفولوژیک ناشی از آن است که می‏تواند زمینه را برای برنامه‏ریزی جهت زندگی بهتر انسان‏ها فراهم آورد. ازآنجاکه بهلول‌داغی با ارتفاع 2227 متر در شمال کلان‏شهر تبریز، نقش برجسته‏ای را در مورفولوژی پرعارضه کنونی منطقه دارد، در این پژوهش سعی شده با استفاده از روش‏های میدانی و کتابخانه‏ای، ماهیت و علل خروج این عارضه و تاثیر آن بر مورفولوژی منطقه شمال تبریز بررسی شود. در این راستا از ابزارهایی نظیر نقشه‏های توپوگرافی، زمین‏شناسی، عکس‏های هوایی و ماهواره‏ای و نیز داده‏های آزمایشگاهی استفاده‌ شده است. یافته‏های حاصل از مشاهدات عینی و تجزیه‌وتحلیل کتابخانه‏ای نشان می‏دهد که حرکات کششی و فشارشی تکتونیک فعال آذربایجان(که از آغاز همگرایی صفحات قاره‏ای عربی و اوراسیا در 30میلیون سال پیش ناشی می‏شود)، به‏ویژه در پلیوکواترنر منجر به گسیختگی‏های ژرف و گسلش شدید منطقه شده، شرایط خروج ماگما از نقاط ضعیف تکتونیکی را فراهم نموده است. گنبد بهلول‌داغی نیز از خطواره گسل‏های آلمان داغ و شوردره، که به‌موازات گسل شمال تبریز (ntf) کشیده شده‏اند، بیرون آمده است. این مخروط با کنار زدن لایه‏های رسوبی میوسن، توانسته علاوه بر تغییر الگوی زهکشی منطقه، به‌عنوان منبعی برای تولید رسوب نواحی پایین‏دست (مخروط واریزه، افتان‏ها و ...) عمل کند. هم چنین خروج این توده، موجب نوسان لایه‏های رسوبی افقی و تمایل آن‏ها به‌طرف راس گنبد شده و باعث گسیختگی و ایجاد سطوح ضعیف در برابر سیستم‏های فرسایشی و تشدید مورفودینامیک منطقه شده است.

The study of Buhlul Daghi volcanic Dome and its impact on the morphology of the northern city of Tabriz

Volcanic cones are important and effective landforms, which have a close relationship with crust structures such as Faults, Folds, etc. Buhluldaghi Situated 20km north of Tabriz Based on tectonic units and situated in the AlborzAzarbaijan subzone. The study area is one of the tectonically active regions with faults, earthquakes, landslides and particularly volcanic effects. Which indicate the susceptibility of this area to natural hazards? One of the requirements to deal with these risks is to the identify the forms of the earth surface in order to understand the nature, causes and its geomorphological effects, that can provide the basis for planning a better life for human beings. In this study, the nature, etiology, and the impact of Buhlul Dome on the morphology of Tabriz region was studied using fieldwork and library methods. In this context, the tools such as topography and geology maps, aerial and satellite images as well as experimental data were employed. The findings of the objective observations and library analysis has presented that stretching and compressional motions of the Azerbaijan active tectonic, which is due to convergence of Eurasia and Arabian Continental plates, especially in polio–Quaternary, resulted in deep breaking and intense faulting of the region, and provided the condition for magma exit from weak crust structured points. This dome is induced from fault lines which are drawn parallel to north Tabriz fault. This cone has not only changed the pattern of drainage area by with drawl of Miocene sedimentary layers but also acted as a resource for the production of downstream sediment such as Talus, Allusion, Rock falls, etc. Moreover, this mass consequence in tilting of horizontal sedimentary layers and their tending towards summits of the dome, which led to fragmentation and weak surface production against erosion systems and acceleration of the morphodynamic of the region.