ژئوشیمی واحد های زمین شناسی شهرستان سرخس با نگرش بر پتانسیل ایجاد گرد و غبار

یکی از عوامل بحرانی منابع گرد‌‌و‌‌غبار که کمتر به آن توجه می‌‌شود، نقش زمین‌‌شناسی و ژئومورفولوژی به‌‌عنوان یک منبع تولیدکننده گرد‌‌و‌‌غبار است. واحد‌‌های زمین‌‌شناسی از عواملی هستند که در انتشار ذرات گردوغبار و تولید رسوب نقش دارند. ترکیبات سنگشناسی با حساسیت بالایی که به دگرسانی، هوازدگی و فعالیت‌‌های فرسایشی نشان می‌‌دهند، در پراکنش و تولید ذرات گرد‌‌و‌‌غبار نقش موثری دارند. بر مبنای پژوهش‌‌های بررسی‌‌شده شهرستان سرخس یکی از کانون‌‌های بحرانی فرسایش بادی و گردوغبار است  که تحت تاثیر بادهای 120روزه سیستان قرار دارد. واحد‌‌های زمین‌‌شناسی موجود در این منطقه از لحاظ حساسیت سنگ‌‌ها به هر دو نوع فرسایش آبی و بادی در رده‌‌های متوسط تا خیلی زیاد قرار دارند. به‌‌منظور شناسایی عناصر شیمیایی موجود در واحد‌‌های زمین‌‌شناسی و نقش آن‌‌ها در تولید گرد‌‌وغبار ‌‌به جمع‌‌آوری نمونه‌‌های رسوبات واحد‌‌های زمین‌‌شناسی در لایه سطحی و زیرسطحی و همچنین نمونهبرداری از گرد‌‌و‌‌غبار اتمسفری پرداخته شده است. نمونه‌‌ها، جهت تعیین عناصر شیمیایی، مورد آزمایش طیف‌‌سنجی القایی انجام گرفت و سپس جهت شناسایی منشا گردوغبار و ارتباط آن با واحد‌‌های زمین‌‌شناسی، آنالیز فاکتوری  و خوشه‌‌ای با استفاده از  نرم‌‌افزارspss  انجام شد. نتایج آنالیز فاکتوری و خوشه‌‌ای نشان داد که منطقه سرخس با عناصر شیمیایی: سدیم، روی، لانتان، آرسنیک نیوبیوم، کادمیوم، نیکل، سرب، روی، لیتیم، استرانسیوم، گوگرد، سدیم در فاکتور یک با منشا تبخیری یا شیمیایی و با عناصر: آلومینیوم، آهن، کبالت، توریوم، منگنز، بور، تیتانیوم در فاکتور دو و با منشا آواری یا زمینی قرار دارد. همچنین عناصر شیمیایی گرد‌‌و‌‌غبار مناطق روستایی: بزنگان، شورلق، بغبغو، پده و باغک با واحد‌‌های زمین‌‌شناسی آب دراز، چهل کمان، نهشته‌‌های کواترنری، آب تلخ و خانگیران در یک گروه قراردارند و دارای یک منشا مشترک هستند. بر اساس فاکتور غنی‌‌شدگی عناصر شیمیایی بر، آرسنیک، گوگرد، توریم، نیکل و لیتیم  با منشا انسان زاد (شیمیایی تبخیری) معرفی شده‌‌اند.

Sediments geochemistry of geological units of Sarakhs region: implications to the dust emission

One of the critical factors dust sources less consideration is the role of geology and geomorphology as a source of dust emission. Geological units are one of the factors involved in the release of dust particles and the production of sediment.  Lithological components with high sensitivity to alteration, weathering, and erosion, play an influential role in the emission and distribution of dust particles. Based on research, Sarakhs County is one of the critical corridors of wind erosion and dust storms in Iran that is affected by 120days winds of Sistan The sensitivity of the geological units to wind and water erosion in this area categories from medium to very high. To identify the chemical elements of the geological units and their roles in dust emission, soil samples were collected from the surface, and subsurface layers of the geological units and airborne dust were also collected from the atmosphere. Samples were analysed by induction spectroscopy to determine their chemical elements. To identify the origin of dust and its relationship with geological units and also their classification, factor and cluster analysis was performed. The results of factoring and clustering analysis showed the Sarakhs region with chemical elements sodium, zinc, lanthanum, arsenic, niobium, cadmium, nickel, lead, zinc, lithium, strontium, sulfur, sodium is in factor one with an evaporative and chemical origin, and with elements of aluminum e, iron, cobalt, thorium, manganese, boron, and titanium is in factor two with a detrital and terrestrial origin. Also, the chemical elements of dust in rural areas of Bazangan, Shorlugh, Baghbghoo, Padeh, and Baghak are in the same group as the geological units of AbeDaraz, CheheleKaman, Quaternary deposits, bitter water, and Khangiran and have a common origin. The chemical elements barium, arsenic, sulfur, thorium, nickel, and lithium were introduced based on enrichment factors of human origin (chemicalevaporative).