ارزیابی نقش ساختارهای تکتونیکی در چینه‌شناسی و فوران‌های پلیوکواترنری آتشفشان سهند (استان آذربایجان شرقی)

مطالعۀ ساختارهای تکتونیکی مناطق آتشفشانی در کنترل مخاطرات ناشی از فعالیت دوبارۀ آنها بسیار تاثیرگذار می‌باشد. در این تحقیق ضمن معرفی دقیق انواع مختلف محصول‌های آتشفشانی سهند و نحوۀ رسوبگذاری آنها در مناطق اطراف این آتشفشان، چینه شناسی، لیتولوژی و نحوۀ رسوبگذاری این نهشته‌ها در دره‌های مختلف سهند با استفاده از مطالعه‌های صحرایی و آزمایشگاهی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. بر طبق شواهد صحرایی، مجموعۀ آتشفشانی سهند در یک محیط قاره‌ای با دریاچه‌های محلی کم‌عمق وآرام به مساحت 7200 کیلومتر مربع با حداکثر ارتفاع 3595 متر از سطح دریا در شمال غرب ایران بین تبریز و مراغه تشکیل شده است .فعالیت این تودۀ آتشفشانی از اواسط میوسن شروع شده و تا اواخر پلئیستوسن ادامه دارد. منطقۀ مورد مطالعه در زون البرزغربی - آذربایجان قرار داشته و بخش مهمی از منطقۀ برخوردی پلیت‌های عربی - اوراسیا محسوب می‌شود. بعد از بسته شدن نئوتتیس در اواخر کرتاسه و ادامۀ همگرایی پلیت‌ها و تشدید آن در پلیوسن کوتاه‌شدگی، ضخیم‌شدگی و بالاآمدگی قابل توجهی در پوستۀ شمال غرب ایران و شرق ترکیه بوجود آمد و همزمان فعالیت‌های آتشفشانی گستردۀ پلیو - کواترنری شکل گرفت. دراثر بالا‌آمدگی، شکستگی‌ها و گسل‌های متعددی در حد فاصل مناطق خرد شده بوجود آمد و در اثر حاکمیت نیروهای کششی و حرکت در امتداد گسل‌ها بویژه گسل‌های امتداد لغز و حوضه‌‌های کشیده شده، محل تقاطع گسل‌ها و محور‌های چین‌های جوان فوران‌های آتشفشانی صورت گرفت. مقادیر برآورد شده ضریب کیفیت در منطقۀ مورد مطالعه نشان می‌دهد بیشتر نواحی منطقۀ مورد بررسی از دید جایگاه زمین‌ساختی و لرزه زمین‌ساختی از جمله مناطق فعال به شمار می‌آیند. رابطۀ ضریب کیفیت برای گسل شمال تبریز و نواحی پیرامون آن از جمله آتشفشان سهند qc= 49.00 ƒ132 برآورد شده است که کاهیدگی به مراتب بیشتری از نواحی دیگر دارد که این نشان‌دهندۀ ناهمگنی بالا و جریان گرمایی گوشتۀ بالایی در پهنۀ فعال و لرزه‌خیز گسل شمال تبریز و نواحی پیرامون آن است.

Evaluation of the Role of Tectonic Structures in the Stratigraphy and PlioQuaternary Eruptions of Sahand Volcano (East Azarbaijan Province)

The study of tectonic structures of volcanic areas is very effective in controlling the hazards caused by their reactivation. In this study, while introducing the different types of Sahand volcanic products and how they are deposited in the areas around the volcano, stratigraphy, lithology and how these deposits are deposited in different Sahand valleys using field and laboratory studies are discussed. According to field evidence, the Sahand volcanic complex is formed in a continental environment with shallow and calm local lakes with an area of 7200 square kilometers with a maximum altitude of 3595 meters above sea level in northwestern Iran between Tabriz and Maragheh. The activity of this volcanic mass began in the midMiocene and continues until the late Pleistocene. The study area is located in the West AlborzAzerbaijan zone and is an important part of the ArabEurasian plate collision area. After the closure of Neotetis in the late Cretaceous and the continuation of plate convergence and its intensification in the Pliocene, significant shortening, thickening and elevation occurred in the crust of northwestern Iran and eastern Turkey, and at the same time, extensive PlioQuaternary volcanic activity formed. Due to uplift, numerous fractures and faults occurred in the area between the broken areas and due to the dominance of tensile forces and movement along the faults, especially the faults along with the slip and stretched basins, the intersection of faults, and fold axes. Estimated values of quality coefficient in the study area show that most of the areas in the study area are active areas in terms of tectonic location and tectonic seismicity. According to the results obtained in this study, the Sahand volcano and its surrounding regions are characterized by relatively low and a high gradient of can be observed in the region. The relationship between quality coefficient for North Tabriz fault and surrounding areas including Sahand volcano Qc = 49.00 ƒ 132 is estimated to have a much greater reduction than other areas, which indicates high heterogeneity and high meat heat flow in the active and seismic zone of the northern Tabriz fault and the surrounding areas.