تحلیل اثرات مدیریت ریسک خشکسالی با استفاده از شاخص‌های بهره‌وری آب

در سال‌‌های اخیر با وقوع خشکسالی و کاهش آب آبیاری، استفاده کارا از آب و مدیریت آن به امری اجتناب ناپذیر بدل گشته است. بدین منظور در این پژوهش، اثرات ریسکی راهبرد کم آبیاری در دشت قزوین در سال زراعی 1394-95 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در ابتدا، درصد تغییرات حجم آب در دوره خشکسالی نسبت به دوره نرمال محاسبه گردید. سپس با استفاده از توابع آب - عملکرد، کم آبیاری در چهار سناریو 19، 32، 44 و 51 درصد متناظر دوره‌‌های خشکسالی ضعیف، متوسط، شدید و خیلی شدید بر گیاهان اعمال شد. در ادامه با استفاده از مدل تلفیقی موتاد - هدف با رهیافت برنامه‌‌ریزی اثباتی به بررسی اثرات ریسکی ناشی از خشکسالی بر الگوی کشت زراعی و بهره‌‌وری مصرف آب در منطقه مورد مطالعه پرداخته شد. نتایج نشان داد که اعمال کم آبیاری موجب افزایش سطح زیر کشت گیاهان کم آب‌‌بر مانند گندم، جو و لوبیا می‌‌شود. همچین اعمال کم آبیاری، درآمد ناخالص را حداکثر تا 24.3 درصد در دوره خشکسالی خیلی شدید کاهش می‌‌دهد. ریسک در آمدی با اعمال سناریو کم آبیاری در طی دوره‌‌های  خشک‌‌سالی کاهش یافته و  از 15- درصد در طی دوره خشک‌‌سالی ضعیف به 37- درصد در طی دوره خشک‌‌سالی خیلی شدید تقلیل یافته است. بازده برنامه‌‌ای نیز به صورت غیرخطی همزمان با کاهش ریسک درآمدی، کاهش می‌‌یابد. دیگر نتایج تحقیق نشان داد که بهره‌‌وری مصرف آب نیز برای محصولات گندم آبی، جو آبی، ذرت دانه‌‌ای، گوجه فرنگی، ذرت علوفه‌‌ای و لوبیا، کاهش  و برای محصولات چغندر و یونجه افزایش می‌‌یابد. بر اساس نتایج در صورت عدم اعمال کم آبیاری در شرایط خشکسالی و اصلاح کشت، درآمد ناخالص کشاورزان در خشکسالی خیلی شدید به میزان 58 درصد کاهش می‌‌یابد ولی در صورت اعمال کم آبیاری و بهینه‌‌سازی الگوی کشت در این شرایط تنها  به میزان 24.3 درصد کاهش خواهد یافت.

Analysis of the effects of drought risk management using water productivity indicators

In recent years, with droughts and declining irrigation water, efficient use of water and water management has become inevitable. For this purpose, in this study, the risk effects of irrigation strategy in Qazvin plain in the 20152016 were analyzed. Initially, the percentage change in water quantity was calculated during the drought period. Then, using wateryield functions, deficit irrigation was applied to plants in four scenarios of 19, 32, 44 and 51% corresponding to the periods of weak, medium, severe and very severe droughts. Then, using the TMPMP model, the risk effects of drought were investigated on the cropping pattern and water consumption productivity. The results showed that deficit irrigation increased the area under crops of wheat, barley and beans. This management strategy drastically reduces gross income by 24 percent in very severe drought conditions. Income risk is reduced by applying a deficit irrigation scenario during drought periods. Gross margin also decreases nonlinearly as income risk. Water use efficiency decreased for wheat, barley, corn, tomato, maize and bean crops, and increased for beet and alfalfa crops. Therefore, if the irrigation strategy is implemented, the rate of income reduction in drought conditions will be 24%, but otherwise the income reduction will reach 58 percentages.