بررسی وضعیت بیابان‌زایی با استفاده از مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان‌زایی (مطالعه موردی: دشت گندمبان، قصر شیرین)

در حال حاضر بیابان‌زایی به عنوان یک معضل، گریبان بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران را گرفته است. این مشکل، نه‌تنها در نواحی خشک و نیمه‌خشک، بلکه در بخش‌هایی از مناطق نیمه‌مرطوب نیز دیده می‌شود. بیابان‌زایی مشتمل بر فرآیندهایی است که هم زاییده عوامل طبیعی و هم نتیجه فعّالیّت‌های غیراصولی انسانی است؛ بنابراین، شناخت معیارها و شاخص‌های ارائه یک مدل برای نشان دادن شدّت بیابان‌زایی و تعیین عوامل موثّر برای جلوگیری از بیابان‌زایی، ضروری است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی پتانسیل بیابان‌زایی در دشت گندمبان شهرستان قصر شیرین با استفاده از مدل ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان‌زایی است. با توجّه به شرایط منطقه، از سه معیار اقلیم، آب، زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی و 11 شاخص برای تهیّه نقشه پتانسیل بیابان‌زایی استفاده شد. در مرحله بعد، شاخص‌های هر معیار در هر واحد کاری مورد ارزیابی و وزن‌دهی قرار گرفت. با بررسی میانگین هندسی شاخص‌ها و بهره‌گیری از فنّ جی.‌آی.‌اس، نقشه‌های مربوط به وضعیّت هر معیار تهیّه و در انتها از میانگین هندسی معیارها، نقشه نهایی پتانسیل بیابان‎زایی منطقه تهیّه گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که منطقه مورد مطالعه از لحاظ شدّت بیابان‌زایی در سه کلاس ناچیز (38/5%)، متوسّط (53/72%) و شدید (08/22%) قرار می‌گیرد. ارزیابی ارزش عددی معیارهای مورد بررسی نشان می‌دهد که موثّرترین شاخص‌های بیابان‌زایی منطقه به ترتیب اهمّیّت، افت آب‌های زیرزمینی، حسّاسیّت سازند زمین‌شناسی و هدایت الکتریکی هستند و در مقابل، نسبت جذب سدیم و کلر خاک کمترین اثر را داشتند. متوسّط وزنی پتانسیل بیابان‌زایی در کلّ منطقۀ مورد بررسی 53/72% بود که در کلاس بیابان‌زایی متوسّط قرار می‌گیرد.