بررسی روند مصرف زمین‌های کشاورزی غرب تبریز از دریچه کردار اجتماعی (پیش از تهیۀ اولین طرح جامع شهر تبریز در سال 1349 تا کنون)

اهمیت تامین امنیت غذایی در عصر تغییر اقلیم  موجب توجه روزافزون به نظام‌های غذایی محلی شده است که کشاورزی در شهرها و محیط‌های بلافصل اطراف آن یکی از ارکان اصلی آن است. اراضی که به‌شدت در معرض گسترش‌های جدید شهری هستند و حفاظت از آنها بدون حمایت برنامه‌ریزان شهری ممکن نیست. پژوهش حاضر بر خلاف پژوهش‌های پیشین در زمینۀ حفاظت از اراضی کشاورزی شهری که اغلب به ابعاد کالبدی یا قانونی موضوع پرداخته‌اند؛ از دریچه کردار اجتماعی به موضوع مصرف اراضی حاصلخیز کشاورزی برای سایر کارکردهای شهری می‌پردازد. هدف مقالۀ حاضر این است که چرایی و چگونگی تغییرات شیوه‌های مصرف زمین‌های کشاورزی و امکان مداخله، هدایت و مدیریت آن از منظر کردار اجتماعی بررسی شود. به این منظور اراضی کشاورزی غرب شهر تبریز در یک دوره زمانی بیش از پنجاه سال، قبل از تصویب اولین طرح جامع تبریز تا کنون که سومین طرح جامع شهر تصویب شده است بررسی شده‌اند. باتوجه‌به طولی بودن مطالعه و فاصلۀ زمانی از روش بازسازی تاریخی استفاده شده است که برای تحلیل «گفته‌ها» از تحلیل اسناد تاریخی (به‌ویژه طرح‌های توسعه شهری) و برای اقدامات از نقشه‌های وضع موجود دوره‌های مختلفِ در دسترس و مصاحبه با ساکنین محلی استفاده شده است. یافته‌ها حاکی است در این دوره تغییر منابع سه‌گانه معانی، مواد و متخصصین در دوره‌های مختلف مورد بررسی کردارهای اجتماعی را تغییر داده و در صورت استمرار باعث تغییر شیوه‌های مصرف اراضی به نفع یا ضرر پایداری شهری شده‌ است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در هر دوره زمانی چندین نگرش هم‌زمان وجود داشته است که با مواد و شایستگی‌های متناظر خود کردارهای اجتماعی را شکل داده یا کردار اجتماعی غالب را تضعیف یا تقویت کرده‌اند، همچنین شاهد اختلاف بین دیدگاه و عمل مدیریت شهری از بالا و مالکان زمین از پایین بوده‌ایم و شهروندان هم تقویت‌کننده یا تضعیف‌کننده کردار غالب اجتماعی بوده‌اند.

a social practice perspective on consumption of agricultural land in the west of tabriz (from the preparation of the first master plan of tabriz city in 1970 until now)

in the era of climate change, ensuring food security through the utilization of agricultural lands in and around cities is paramount. these lands are threatened by urban expansion, and their preservation requires the support of urban planners. this research examines the issue of repurposing urban agricultural land for other urban uses from a social practice perspective rather than a physical or legal one. the article explores why and how changes in agricultural land use occur and the potential for intervention, guidance, and management of this process from a social practice standpoint. the case study focuses on agricultural lands in the west of tabriz city over more than 50 years, from the approval of the first urban plan to the present. the study employs historical reconstruction for analysis. “sayings” are analyzed using texts from urban development plans, while “doings” are derived from maps of the current situation from different years and interviews with long-time neighborhood residents. the findings indicate that changes in the three sources of meanings, materials, and competence have altered social practices in different periods during this period. if this continues, it could lead to changes in land use methods. also, multiple meanings and corresponding materials and competence coexisted during each period, weakening or strengthening the dominant social practice. throughout the period, the differing perspectives of urban management, landowners, and citizens have influenced the process of social practice.