تحلیل آسیب‌پذیری ناشی از پدیده گردوغبار در استان کرمان

بسیاری از مناطق خشک و نیمه‌خشک علی‌رغم پایداری محیطی شکننده در معرض مخاطره پدیده گردوغبار نیز قرار دارند. این مخاطره زیست‌محیطی سبب جابه‌جایی خاک سطحی، آسیب به اراضی کشاورزی و پوشش گیاهی شده و بر زندگی افراد بخصوص گروه‌های آسیب‌پذیر، نزدیک به کانون‌های بحرانی و مناطق دورتر اثر گذاشته است. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی و تحلیل آسیب‌پذیری معیارهای محیطی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از پدیده گردوغبار در استان کرمان است. در این راستا معیارهای اجتماعی و اقتصادی شامل تراکم جمعیت، ساختار جنسی، نسبت جمعیت روستا به شهر و اراضی کشاورزی دیم در نظر گرفته شده است. همچنین فرسایش‌پذیری لندفرم‌های ژئومورفولوژی، مراتع ضعیف و اراضی بایر به‌عنوان معیار محیطی شناسایی شده‌ است. در این پژوهش از شاخص دید افقی (متر) ایستگاه‌های هواشناسی به‌منظور تحلیل مواجهه با گردوغبار در استان کرمان استفاده شده است. نتایج تحلیل پراکندگی دید افقی نشان می‌دهد حداقل میانگین دید افقی در مرکز استان وجود دارد. میزان مواجهه با گردوغبار در استان کرمان بین 0.73 تا 8.7 متر است بطوریکه شهرستان‌های بافت و رابر بیشترین مواجهه را با این پدیده دارند. نتایج رتبه‌بندی مدل کوکوسو نشان داد شهرستان‌های کرمان، بم، ارزوئیه و قلعه‎گنج بیشترین حساسیت را به گردوغبار دارند. نتایج حاصل از آسیب‌پذیری پدیده گردوغبار در استان کرمان نشان داد همه شهرستان‌های این استان نسبت به پدیده گردوغبار آسیب‌پذیری یکسانی ندارند؛ زیرا پراکندگی معیارهای محیطی، اقتصادی و اجتماعی در شهرستان‌ها یکسان نیست. آسیب‌پذیری پدیده گرد و غبار در استان کرمان در 5 طبقه خیلی کم تا خیلی زیاد به دست آمد. 86 درصد از مساحت استان کرمان نسبت به آسیب‌پذیری پدیده گردوغبار در طبقات زیاد و خیلی زیاد قرار دارند. همچنین نتایج این پژوهش می‌تواند زمینه‌ای را برای توسعه مطالعات کاهش پدیده گردوغبار به‌منظور کاهش آسیب‌پذیری ناشی از پدیده گردوغبار در استان کرمان برای مدیران و تصمیم‌گیران فراهم آورد.

vulnerability analysis due to dust phenomenon in kerman province

many arid and semi-arid regions are also exposed to the risk of dust storms due to their fragile environmental stability. this environmental hazard has caused displacement of surface soil, damage to agricultural lands and vegetation and has affected the lives of people, especially vulnerable groups, close to critical centers and distant areas. the purpose of this research is to evaluate and analyze the vulnerability of social, economic and environmental criteria caused by dust storms in kerman province. in this regard, social and economic criteria, including population density, gender structure, rural-to-urban population ratio, and rainfed agricultural lands have been considered. also, the erodibility of geomorphological landforms, poor pastures and bare lands has been identified as an environmental criterion. the results of horizontal visibility (from weather stations) dispersion analysis show that there is a minimum average horizontal visibility in the center of the province. the amount of exposure to dust in kerman province is between 0.73 and 8.7 meters, so the cities of baft, bardsir and raber are the most exposed to this phenomenon. the results of ranking the cocoso model showed that the cities of kerman, bam, erzuye and qalaganj are the most sensitive to dust. the results of the vulnerability of the dust phenomenon in kerman province showed that all the cities of this province are not the same vulnerability to the dust phenomenon. the vulnerability of the dust phenomenon in kerman province was obtained in 5 categories from very low to very high. 86% of kerman province area is very high and high vulnerable to dust phenomenon. the results of this research can provide a basis for the development of dust storm reduction studies in order to reduce the vulnerability caused by dust storms in kerman province for managers and decision makers.