تحلیل همدید موقعیت‌یابی فراز موثر بر آلودگی هوا در پنج کلان‌شهر برگزیدۀ ایران

امروزه آلودگی هوا زندگی را برای ساکنان کلان‌شهرها سخت کرده است. آلودگی هوا از جمله مهم‌ترین آلودگی‌های زیان‌بار برای محیط و به‌ویژه انسان است. در این پژوهش بر پایه داده‌های روزانه، هم‌زمانی و فراگیری آلودگی‌های هوا در پنج کلان‌شهر برگزیده در نیمه شمالی ایران شامل تهران، مشهد، تبریز، اصفهان و رشت بررسی شد تا الگوهای همدید مربوط به فرازهای جوی موثر بر آنها طراحی و تحلیل شود. با این هدف، روزهای آغاز، اوج و پایان آلودگی‌های چندروزه و هم‌زمان (موج آلودگی) شناسایی شد و برای هر یک از آنها، موقعیت فراز جوی موثر، موقعیت‌یابی شد. نخستین نتایج نشان داد طی بازه آماری 1396 تا 1400، تعداد 107 موج آلودگی هوا با ویژگی هم‎زمانی رخ داده است. از این تعداد، 14 موج فراگیر بوده‌اند. الگو‎های همدید نشان داد وقتی منحنی هم‌ارتفاع 5825 ژئوپتانسیل‌ متر به همراه دیگر منحنی‎‎ها در شمال غرب قاره افریقا فراز جوی جنب ‌حاره‌ای تشکیل دادند آلودگی فراگیر هوا در غربی‌ترین کلان‎شهر ایران یعنی تبریز آغاز می شود. با رسیدن این فراز روی ایران، آلودگی هوا، چهار کلان‎شهر از پنج کلان‎شهر برگزیده ایران را فرا‌ می‌گیرد و سپس با رسیدن فراز روی کشور پاکستان، شرایط هوا رو به وضعیت پاک و موج آلودگی رو به پایان می‌رود. در مجموع، جابجایی شرق‌سوی محور فراز طی سه روز آغاز، اوج و پایانِ آلودگی هوا به ترتیب روی سه سرزمین شامل عراق، ایران و پاکستان، تایید کننده نهایی و رفتار همبستۀ الگوی فراز جوی با فراگیری آلودگی‌های هوا برای ساکنان پنج شهر تبریز، رشت، تهران، اصفهان و مشهد است.

synoptic analysis of effective ridge positioning on air pollution over five selected metropolises of iran

today, air pollution has tightened the air for the residents of metropolises. air pollution is one of the most harmful pollutants for the environment especially for humans. in this study, based on daily data, concurrent and widespread air pollution in five selected metropolises in the northern half of iran, including tehran, mashhad, tabriz, isfahan, and rasht, was investigated to design and analyze synoptic patterns related to the atmospheric ridges affecting them. for this purpose, the beginning, peak, and end days of concurrent and multi-day pollutants (pollution wave) were identified and for each of them, the effective atmospheric ridge position was determined. the first results showed that 107 air pollution waves with simultaneous characteristics occurred during the period 2017 to 1400. of these, 14 waves have been widespread. synoptic patterns showed that when the same height curve of 5825 geopotential meters, along with other curves in the northwest of the african continent, formed a subtropical atmospheric ridge, the widespread air pollution in the westernmost metropolis of iran, tabriz began. when this ridge reaches iran, air pollution covers four of the five selected metropolises of iran, and then, as the ridge reaches pakistan, the air conditions face a clean state and a wave of pollution is coming to an end. in total, the east-ward movement of the ridge axis during the three days of the beginning, peak, and end of air pollution was evident on three territories including iraq, iran, and pakistan, respectively. these three situations confirmed the coordinated behavior of the atmospheric pattern of the ridge with concurrent and widespread air pollution for residents of five metropolises of tabriz, rasht, tehran, isfahan, and mashhad.