پراکنش سازندهای مارنی، کاربری اراضی و فرسایش غالب آن‌ها در استان کرمانشاه

تغییر کاربری سازندهای مارنی منطقه‌ زاگرس منجر به تشدید فرسایش، رسوب، هدررفت رطوبت خاک، تشدید ریزگردها، گرمایش زمین و آلودگی منابع آب شده است. هدف از نوشتار پیش رو تهیه نقشه‌ پراکنش سازندهای مارنی، شناسایی کاربری اراضی و فرسایش غالب آن ها در استان کرمانشاه بود. نقشه پراکنش سازندهای مارنی با استفاده از بررسی‌های میدانی و نقشه‌های زمین‌شناسی تهیه شد؛ سپس اشکال فرسایش در هریک از سازندها با استفاده از تصاویر ماهواره‏ای اسپات و بررسی میدانی مشخّص شد، امّا کاربری اراضی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای مشخّص شد. نتایج پژوهش نشان داد که در استان کرمانشاه هشت سازند مارنی به ترتیب مساحت شامل امیران، آغاجاری، گچساران، گورپی، تله زنگ، کشکان، پابده و میشان هستند که رخنمون آن ها 24/21% مساحت استان است؛ همچنین نتایج نشان داد که سه سازند امیران، کشکان و آغاجاری به دلیل شرایط توپوگرافی، حسّاسیت به انحلال و تغییر کاربری، آسیب‏ پذیرترین سازندهای مارنی هستند. پدیده‌ انحلال در مناطق جنگلی، مرتعی و دی م زارهای شیب‏دار دو سازند امیران و کشکان فعّال‏تر بوده و در مناطق دچار تغییر کاربری، شخم در جهت شیب، زغال‏گیری و جاده‏سازی نامناسب، موجب تشدید فرسایش بین شیاری، شیاری و زمین‏لغزش شده است؛ همچنین این بررسی‏ها نشان داد که در نقاط کم‏شیب فرایند انحلال منجر به تشکیل بالاکند در شاخه‏های فرعی خندق‏ها به همراه افزایش ابعاد کانال‏های آن ها می‏شود. بیشترین مساحت منطقه‌ قصرشیرین و ازجمله سامانه‌ کشاورزی گرمسیری روی سازند آغاجاری گسترش دارد که در نقاط دچار تغییر کاربری و تخریب شدید پوشش گیاهی آن پدیده‏های انحلال، فرسایش خندقی و رسوب‏زایی تشدید شده بود. به طور کلّی سازندهای مارنی منطقه‌ زاگرس به‏دلیل شرایط کانی‏ شناسی، مقدار زیاد رس و سیلت به ‏همراه توپوگرافی غالب ‏ماهوری نسبت به انحلال و انواع فرسایش و زمین ‏لغزش حسّاس هستند که با تغییر کاربری عرصه‏ های جنگلی و مرتعی، تخریب پوشش گیاهی و شخم در جهت شیب تشدید می‏شود.

investigating marl formation and their dominant land use and erosion in kermanshah province

land use/cover change at the geological marl formations, especially the conversion of forest and rangeland areas to rain-fed lands and subsequentimproper tillage practice has led to severe soil erosion and sedimentation, soil moisture lost, dust-blown, global warming, and water pollution. the current study aims to prepare the spatial distribution of marl formation in kermanshah province in iran and to assess dominant land-use, plant cover, slope, and erosion features using satellite image (spot 2000) and field survey. the field data have been analyzed through arcgis software. theresults of this study reveal that there are eight major marls formations in kermanshah province including amiran, aghajari, gachsaran, gurpi, talezangh, kashkan, pabdeh, and mishan occupying about 24.21% of province areas. among these formations, three formations including amiran, kashkan, and aghajari are the most vulnerable to degradation dueto topographic conditions, high solubility, and improper land-use practices. the sensitive facies of amiran and kashkan formations are more prominent in the forest and rain-fed areas with hill slope conditions. inthese areas, deforestation, illegal charcoal extraction, improper agricultural and non-agricultural activities resulted in the dissolution of sensitive layered and consequently landslide incidents. thus during each effective rainfall occurrence, there is severe erosion and siltation deliver fresh sediment in lower drainage systems affecting road, brigs, and farmlands. ingentle slope, this process causes head-cut and gully development. aghajari formation, which covers a wide range of winter pastures in kermanshah province, has a high potential of dissolution due to its mineralogical and soil properties increasing soil erosion and sediment yield. it is concluded that severe land use/cover change at marl formation of zagros areas are the factors sensitive to soil erosion, sedimentation and flood hazard as well as the solution of serous crises such water deficiency and desertification.