تحلیل آماری – همدیدی تاریخ اوّلین بارش موثّر در غرب و شمال غرب ایران

یکی از مهم‌ترین مباحث درباره بارش و کشت گندم دیم، تاریخ رخداد اوّلین بارش موثّر یا به‌عبارتی بارشی است که بتواند رطوبت خاک را به منظور کاشت فراهم سازد. پژوهش حاضر باهدف مطالعه تغییرپذیری و روند احتمالی در تاریخ اوّلین بارش موثّر و شرایط همدید منجر به رخداد آن در شمال غرب و غرب ایران انجام شده است. به این منظور، داده‌های بارش ایستگاه‌های منطقه از سازمان هواشناسی کشور گرفته شد. ابتدا اوّلین بارش‌ یک یا دو روز متوالی حداقل 5 میلی‌متر همراه با رخداد بارشی دیگر با فاصله زمانی کمتر از ده روز، به‌عنوان اوّلین بارش موثّر انتخاب شد. در گام بعد، با استفاده از آزمون منکندال و شیب‌خط روند در تاریخ رخداد اوّلین بارش موثّر در منطقه بررسی شد. درادامه، با استفاده از داده های ارتفاع ژئوپتانسیل، باد و رطوبت تراز 850 و 500 هکتوپاسکال نسخه erainterim اخذشده از وبگاه ecmwf، الگوهای همدید بارش‌های موثّر با روش تحلیل خوشه ای شناسایی شد. نتایج نشان داد که بیش از 90% اوّلین بارش‌های موثّر در ماه اکتبر رخ داده است. ایستگاه های اردبیل، سنندج، خرم‌آباد، کرمانشاه، زنجان، ارومیه، تبریز و همدان به ترتیب زودترین میانگین اقلیمی شروع اوّلین بارش موثّر در دوره (1987 تا 2016) داشته اند. بیشترین و کمترین اختلاف بین سالیانه در تاریخ رخدادها به ترتیب در ایستگاه ارومیه و اردبیل مشاهده شد. گرچه نوسانات بین سالیانه بالایی در تاریخ رخداد وجود دارد؛ امّا بررسی روند آن‌ها با آزمون منکندال نشان داد که روند تغییرات همه ایستگاه‌های مورد مطالعه در دو دوره بررسی، در سطح 5% معنی‌دار نیست. الگوهای همدید ایجادکننده اوّلین بارش های موثّر منطقه شامل ناوه کوتاه، بندال امگا و کم‌ارتفاع بریده و ناوه بلند مدیترانه بوده‌اند. در این میان، بندال امگا به دلیل دسترسی بیشتر به رطوبت و شرایط ناپایداری حاصل از ریزش هوای سرد، با بارش فراگیرتری در منطقه همراه بوده است.