کاربرد شاخص های اکولوژی چشم انداز در پایش و ارزیابی بیابان زایی (مطالعه موردی: منطقه عمرانی گناباد)

بیابان زایی، یکی از مهم ترین پدیده های تهدیدکننده، در بسیاری از مناطق خشک و نیمه‌خشک است. تغییرات اقلیمی و فعّالیّت های بی رویه انسان ها، سبب افزایش سرعت بیابان‌زایی و توسعه بیابان در این مناطق شده است. کاربرد شاخص های اکولوژیکی چشم انداز، روشی ساده و کاربردی برای پایش و ارزیابی گسترش بیابان و بیابان زایی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی توانایی این شاخص ها در پایش و ارزیابی بیابان زایی در یکی از کانون های اصلی بحران فرسایس بادی در منطقه عمرانی شهرستان گناباد واقع در جنوب خراسان رضوی صورت گرفت. در مرحله اوّل، نقشه کاربری و پوشش سطح زمین با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست 5 و لندست 8 در دو مقطع زمانی 1366 و 1396 تهیّه و نقشه عناصر چشم‌انداز آنها ترسیم شد؛ سپس مقادیر شاخص های تنوّع، غالبیت و تناسب عناصر چشم‌انداز منطقه مورد مطالعه، برای هر یک از این سال ها محاسبه شد و اختلاف آنها از روش مدل ماتریس مارکو مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد، سال 1396 نسبت به 1366، مقدار شاخص های تنوّع و تناسب به‌ترتیب، 0.315 و 0.135 افزایش و مقدار شاخص غالبیت، 0.315 کاهش داشته است؛ همچنین مدل ماتریس مارکو نشان داد وسعت اراضی مرتعی، 10.4% کاهش یافته، امّا 1.7% بر وسعت تپّه های ماسه ای و کفه های رسی بدون پوشش در منطقه مورد مطالعه افزوده شده است که به‌طور متوسّط، مقدار 20 هکتار در سال است. بر این اساس، در صورت رها شدن اراضی آبی در اثر کمبود منابع آبی، بی‌درنگ بیابان زایی در منطقه شدیدتر شده و اثر قوی و فزاینده چشم اندازهای بیابانی بر روی کلّ چشم انداز قابل مشاهده خواهد بود.