تحلیل نقش انجمن‌های صدر مشروطیت در سقوط مجلس اول

چکیده: نقش انجمن‌های صدر مشروطه در تخریب ارکان نظام نوپای سیاسی در ایران و به‌ویژه سقوط مجلس اول از وسعت و ابعاد کافی در تاریخ معاصر برخوردار بوده و حتی نوعی انحصار نزد غالب تحلیل‌گران سیاسی برای این عامل بوجود آورده است. آنچه که مشخص است تحولات سال‌های آغازین مشروطه و به‌ویژه سقوط مجلس اول، ارتباط وثیقی با عملکرد انجمن‌های این دوره پیدا کرده است و از هر حیث قضاوت در خصوص کارنامه انجمن‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده است. با وجود این، هر گونه تحلیل و ارزیابی در خصوص عملکرد انجمن‌های صدر مشروطه، بدون در نظر گرفتن واقعیت‌های موجود در صحنه سیاسی و اجتماعی کشور، آسیب جدّی به قضاوت نهایی وارد می‌کند. در نوشتار حاضر نویسندگان با پرسش از نحوه ارتباط مجلس با انجمن‌ها، تلاش نموده‌اند تا تفسیری جامع از چرایی سقوط مجلس اول با تاکید بر نقش انجمن‌ها ارایه نمایند. بررسی نویسندگان حکایت از آن دارد که: اگرچه انجمن‌ها و برخی جراید برآمده از نظام مشروطه، نقش به‌سزایی در رادیکالیزه کردن فضا داشتند، اما شواهدی نیز وجود دارد نشان می‌دهد نقش عوامل دیگر سازمانی و محیطی به مراتب بیشتر بوده است. به عبارت دیگر، انجمن‌ها عامل اصلی در سقوط مجلس اول نبوده‌اند.