امکان یا امتناع تسری قاعده فقهی «وجوب حفظ نظام» به «حفظ نظام سیاسی مسلمین»؛ با تاکید بر آراء امام خمینی (رحمت‌الله‌علیه)

قاعده وجوب حفظ نظام از قواعد فقهی است که در ادوار مختلف فقه شیعه متناسب با شرایط اجتماعی و نیازهای زمانه، برداشت‌های گوناگونی از آن صورت گرفته است که می‌توان آن‌ها را در سه حوزه «حفظ کیان اسلام»، «حفظ نظام معیشت جامعه اسلامی» و «حفظ نظام اجتماعی مسلمین» دسته‌بندی کرد. با تشکیل نظام اسلامی در ایران، حضرت امام (رحمت‌الله‌علیه) گستره این قاعده را به «حفظ نظام سیاسی و حکومت اسلامی» تسری دادند که این امر از سوی برخی محققان، بدعت در سنت فقهی شیعه دانسته شد. پژوهش حاضر به‌دنبال این است که مبتنی بر سیر تطور این قاعده در ادوار مختلف فقه شیعه، به این سوال پاسخ دهد که «آیا گسترش معنایی صورت گرفته از سوی حضرت امام در خصوص قاعده وجوب حفظ نظام، مبتنی بر سنت فقهی شیعه انجام شده است؟». در پاسخ به این پرسش، برای گردآوری داده‌ها از مطالعات کتابخانه‌ای و برای تحلیل آن‌ها از روش هرمنوتیک چندسویه استفاده شده است. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که گسترش معنایی قواعد فقهی شیعه در طول زمان و بر اساس شرایط اجتماعی و نیازهای هر دوره، امری مسبوق به سابقه بوده و قاعده وجوب حفظ نظام نیز در شرایطی که در دوران ابتدایی فقه شیعه غالباً در حوزه «حفظ نظام معیشت جامعه اسلامی» به‌کار‌رفته، به‌تدریج توسعه معنایی یافته و ابعاد پُررنگ‌تری در حوزه «حفظ نظام اجتماعی مسلمین» یافته است؛ لذا حضرت امام کاملاً بر مبتنی بر اصول و رویه‌های مرسوم در فقه شیعه که از پشتوانه عقلایی مستحکمی برخوردار است، اقدام به تسری این قاعده به حوزه حفظ نظام سیاسی نموده‌اند.

possibility of extending the jurisprudential rule of obligation to maintain order to maintenance of muslim political system (emphasizing the views of imam khomeini)

the rule of the obligation to maintain the system is one of the rules of jurisprudence that in different periods of shiite jurisprudence in accordance with social conditions and needs of the time, various interpretations have been made that can be divided into three areas: preserving the unity of islam, maintaining the livelihood of islamic society and categorized preservation of the social order of muslims. with the establishment of the islamic system in iran, imam khomeini extended the scope of this rule to maintaining the political system and islamic government, which was considered by some scholars as a heresy in the shiite jurisprudential tradition. the present study seeks to answer the question based on the evolution of this rule in different periods of shiite jurisprudence? in response to this question, library studies have been used to collect data and multidimensional hermeneutic method has been used to analyze them. the result of this study shows that the semantic expansion of shiite jurisprudential rules over time and based on social conditions and needs of each period is unprecedented and the rule of obligation to maintain the system in the conditions that in the early period of shiite jurisprudence is often in the field of memorization. the livelihood system of the islamic society has been used, has gradually developed semantically and has gained more prominence in the field of maintaining the social system of muslims. they have tried to extend this rule to the field of maintaining the political system.