نشانه‌شناسی عناصر اسطوره‌ای در روایت های عرفانی

‌اسطوره و کهن‌الگوها بیانگر آمال و اندیشه‌های جهان‌شمول انسانی‌اند. از سویی اسطوره نشانگر تامل، تجربۀ دینی و رویارویی آدمی با امر قدسی‌اند. اگرچه اندیشه و زیست انسان دچار تغییرات و دگرگونی‌های گونا‌گون است؛ اما از نفوذ اسطوره و کهن‌الگوها رهایی ندارد. بر این مبنا، روایت‌های عرفانی یکی از اساسی‌ترین محمل‌ها برای بروز کهن‌الگو و اسطوره‌هاست. نگارنده با توجه به اهمیت نمادپردازیِ روایت‌های عرفانی و لزوم تفسیر آن‌ها برای درک متن و حصول کارکردهای روایی آن، به بررسی عناصر اسطوره‌ای در سه اثر اصیل و تاثیرگذار کشف‌المحجوب، رسالۀ قشیریه و تذکره‌الاولیا پرداخته است. از آن جا که روایت‌های عرفانی از تمام اجزاء فرهنگی اندیشۀ بشری به‌خصوص کهن‌الگوها سود می‌برند، عناصر اسطوره‌ای نظیر باغ و درخت، کوه و غار، حیوانات، رنگ‌ها، دور و مرکز، نام‌ها و اعداد در سه اثر مذکور دسته‌بندی و بررسی و لایه‌های پنهان دلالت‌های این عناصر با توجه به بافت و معنای متون یادشده مشخص شده است. این بررسی نشان می‌دهد روایت‌های عرفانی همچون دیگر حوزه‌های تاملات بشری برای رسیدن به کارکرد و اهداف خود از اسطوره و کهن‌الگو به‌عنوان یکی از عناصر مسلط روایی خود بهره می‌برند. بر اساس این ویژگی، بسیاری از روایت‌های عرفانی یا از ادب و روایات عامیانه استفاده می‌کنند یا در ساختار خود به ادب و فرهنگ ‌عامه نزدیک می‌شوند. در روایت‌های عرفانی کهن‌الگو و اسطوره‌ها به ‌بیان و توضیح تجربه‌های دینی در قالب نمادین و پوشیده می‌پردازند. هرچند عناصر اسطوره‌ای عمدتا با جهان فوق طبیعی پیوند دارند، در روایت‌های عرفانی رنگ و بویی متمایزتر می‌گیرند و به‌ بیان اندیشه‌هایی چون مراحل سه‌گانۀ تولد، مرگ، بازتولد و شرح و تبیین مواجهۀ آدمی با امر قدسی می‌پردازند.

Survey on the mythic Elements in Mystic Narratives

Myth and archetype represent the universal aspirations and ideas of human. On the other hand, they represent religious experience and exposure to Holy Existence. On this basis, the mystical narratives are the basic vehicle for development and exposure of archetypes and myths. As for symbolism, and the significance of mystical narratives, necessary to interpret for understanding their texts and to obtain narrative functions, we have surveyed three authentic and effective texts of Attar`s TazkaratolOlya, Hojviri`s KashfolMahjoob and Goshairieh’s Resaleh with mythology approach. Because the mystical narratives benefit from all components of the thought and culture sphere of human, especially archetype, we have reviewed, classified and decoded, according to the their texture, have archetypes such as tree, mountains, caves, animals, colors, cycle and center, the names and numbers in the mentioned three texts. This review illustrates that mystical narratives like other areas of human thought, benefit from myth and archetype to achieve its objectives and functions as one of the dominant elements. Based on these features, many mystical narratives use narrative folk or close to their structure. Archetype and myths explain religious experiences in mystical narratives, which are covered in symbolic forms. Although mythological elements have a bond with Holy Existence, they take distinctive color and odor to the mystical narratives, and describe and three stages of birth, death, and rebirth, and encounter with Holy Existence.