بن‌مایه‌های فولکلوریک در طومارهای نقالان

بررسی و مطالعۀ طومارهای نقالی به‌عنوان بخشی مکتوب از سنت حماسی‌ـ ‌روایی‌ـ شفاهیِ ایران‌زمین با آن حجم انبوه و پیچیدۀ قصه‌ها گاه دشوار مینماید؛ اما تجزیۀ این متون به بنمایه‌های سازنده‌شان، زمینه را برای مطالعۀ روشمند آنها، بررسیهای درون‌متنی و نقد و ارزیابی مضمونها هموار میسازد. با استفاده از فهرست جهانیِ طبقه‌بندی بنمایه‌های روایات عامه، چارچوبی فراهم می‌آید تا بنمایه‌های طومارها دسته‌بندی و فهرست شوند. این فهرست سبب دسترسی آسانتر به هر بنمایه در روایات مختلف، ریشه‌یابی، بررسی سیر تطور، تکامل، تاثیرپذیری و بقای هر بنمایه در دوره‌های مختلف و نیز مطالعات تطبیقی روایتها می‌شود و بستر مطالعۀ تحلیلی طومارها را با توجه به بنمایه‌های موجود در آنها فراهم میآورد. هدف این مقاله نشان‌دادن انطباق فهرست جهانیِ بن‌مایه‌ها با روایات عامۀ فارسی، به‌ویژه روایات حماسیِ عامه و شیوه‌ای از تحلیل متون طوماری است. این پژوهش با فهرستکردن بنمایه‌های داستان هفت‌خان رستم از طومار هفت‌لشکر میکوشد تا انطباق الگوی فهرست بنمایه‌ها را بر روایات ایرانی نشان دهد و با تحلیل برخی بنمایه‌های موجود، ویژگی‌هایی هرچند اندک از طومارهای نقالی را بهعنوان پاره‌ای از روایات عامۀ فارسی آشکار سازد و نیز با یافتن بنمایه‌هایی نو، غنای فرهنگ، ادب و سنت شفاهی ایران را روشن نماید. این شیوۀ فهرست‌کردن می‌تواند به منزلۀ الگویی برای تمام روایات شفاهی باشد تا از این طریق به حجم عظیم قصه‌ها سامانی داده شود و دسترسی آسانتر به محتوای آن‌ها فراهم آید.