مقایسه و تحلیل بن‌مایه‌های داستان «طاهر و زهره» در روایت های ترکمن و آذربایجان

اساطیر نهفته در داستان‌های ملل، بیانگر هویت تاریخی اقوام هستند. یکی از داستان‌های اسطوره‌ای که در ایران، بالکان، قبرس، ترکیه، آذربایجان، اران و ... رواج زیادی داشته است و هنوز هم در مراسم عروسی از سوی عاشیق ها نقل می‌شود، داستان «طاهر و زهره» است. تصویر صف‌کشی عشق در برابر کینه، وفا در برابر پیمان‌شکنی و توطئه، تجدّد در برابر سنت‌گرایی و خواستن و تلاش در برابر عناد و ممانعت. این داستان که چون دیگر داستان‌های «عاشیقلار» ترکیبی از نظم و نثر است از نظر تنوع بن‌مایه‌ها بسیار غنی است. در روایت‌های مختلف این داستان همانند دیگر داستان‌های شفاهی، تفاوت‌هایی وجود دارد که این تفاوت‌ها زاییدة تاریخ، فرهنگ، اجتماع و سبک زندگی قوم راوی داستان است. در روایت‌های ترکمن و آذربایجان دربارۀ خانواده، تولد، نام گذاری، تعلیم، عاشق شدن، و دیدارهای قهرمانان و نیز ممانعت از ازدواج عشاق، به غربت رفتن و بازگشت قهرمان، تشابهات زیادی دیده می‌شود. اما تفاوت عمدة دو داستان یکی در اپیزود ماهیم و چندهمسری است که در روایت ترکمن هست، ولی در روایت آذربایجان وجود ندارد؛ دیگری در لشکرکشی زنان (آنالار قوشونو) در روایت آذربایجان است که عشّاق را به وصال می رساند و بداندیش را اگرچه پدر زهره باشد، به جزای خود می‌رساند. با توجه به اینکه در ایران هیچ گونه تحقیقی در این زمینه صورت نگرفته است، این مقاله بن‌مایه‌های داستان را در روایت‌های ترکمن و آذربایجان -با نیم نگاهی به روایت های قبرس و کوموک- بررسی می کند.