سیمرغ در ادبیات عامیانۀ ایران

سیمرغ مشهورترین پرندۀ اساطیری ایران است که نامش در داستان ها با زال و سرنوشت او و خاندانش پیوند خورده است. او در شاهنامه و آثار هم سنگ با آن در نقش حکیمی رازآگاه ظاهر می شود که از اسرار قدسی باخبر است؛ ولی در بیشتر متون پس از شاهنامه، به خصوص در متون حماسی این نقش قدسی و روحانی کم رنگ شده و نقش های محسوس و ظاهری جای آن ها را گرفته است. ادبیات عامیانۀ ایران نیز یکی از بخش هایی است که نام و شخصیت سیمرغ در آن به صورت های گوناگون منعکس شده، اما تاکنون کمتر بدان توجه شده است. به همین جهت نویسنده در این پژوهش بر آن شد تا با بررسی شخصیت سیمرغ در آثار داستانی ادب عامه ویژگی های این پرندۀ اساطیری را یافته و تفاوت های آن را با ادب رسمی نشان دهد. نتیجۀ پژوهش نشان می دهد او در آثار حماسی ویژگی های متفاوت و گاه متضادی دارد. سیمرغ دیگر آن پرندۀ اساطیری و باشکوه قبلی نیست، بلکه عابدی دائم الذکر است که فکر می کند درخواست زال و خاندانش فرصت عبادت خداوند را از او می گیرد، با وجود این در حوادث زیادی وارد می شود؛ زیرا پهلوانان نیز پهلوانان قبلی نیستند و در بزنگاه های حوادث و مشکلات فراانسانی و لاینحل، بلکه برای هر کاری دست به دامان سیمرغ نمی شوند. در دیگر آثار مربوط به ادب عامه نیز، اسطورۀ سیمرغ همچون آینه ای است که دگرگونی نوع تفکر فارسی زبانانی را منعکس می کند که این اسطوره را در داستان های خود بازگو کرده اند.