جنبه‌های ادبی منظومۀ شاه‌باجی

منظومۀ شاه‌باجی یکی از منظومه‌های غنایی ادبیات بومی مازندران است که از اواخر دوران قاجاریه و پهلوی اول به یادگار مانده است. سرایندۀ آن ملاخانجان حیدری، یکی از گاوبانان خطۀ لفور ِشیرگاهِ سوادکوه، است. در این پژوهش، منظومه شاه‌باجی براساس نظریۀ قاعده‌افزایی و قاعده‌کاهی (هنجارگریزی) بررسی و تحلیل شده است. در بحث هنجارگریزی،هنجارگریزی معنایی و انواع آن و هنجارگریزی زمانی یا باستان‌گرایی در این منظومه بسامد بالایی دارد. انواع توازن نیز همچون توازن واژگانی (سجع متوازی) بیش از دیگر توازن‌ها در این منظومه بهکار رفته است. مصوتِ بلند «آ» و صامت‌های «ر»، «ل»، «م» و «ن» در این منظومه، به‌سبب قافیه‌سازی بسیار تکرار شده است. منظومۀ شاه‌باجی از نظر وزن عروضی به دو بحرِ هزج و متقارب خوانده می‌شود. راویان این منظومه، با توجه به نوعِ سازی که همراه آن نواخته می‌شود، وزن عروضی را برمی‌گزینند. محتوای اصلی منظومه عشق است که به‌سبب وجود شکاف و تضاد طبقاتی به صورت شکایت و سرکشی و اعتراض نمود یافته است

The literary aspects of MAZANDARANI narrative poem named SHAHBAJI

SHAH BAJI lyric poem (MANZUMEH SHAH BAJI) is one of the most beautiful lyric poems of native literature of Mazandaran dated back to the late Qajar period and the first Pahlavi. The poem was composed by Mullah Khan Jan Heydari, a cattle rancher of LAFOUR (located on SHIRGAH, SAVADKOOH County). In terms of prosodic rhythmic structure, the poem can be read both in Hazaj or Mutaqarab meters. It depends on the narrators to decide to read the poem in any rhythm. Using formalist analysis, this study aims to find out how the components of formalism have been reflected in this lyric poem? The research results indicate that, among different kinds of deviations, the semantic deviation and its subtypes and time deviation have been more frequent than the others. Among different meters, lexical rhythm and its outstanding component namely Parallel Rhyming Prose (SAJ’ MOTEVAZI) are more seen in poem. The frequent repetition of long vowel /a:/ and the consonants like r , l , m and n in the poem, can be due to the more frequent use of these vowels and consonants in Mazandarani dialect to make rhymes.