نقد و تحلیل قصۀ «شاهزاده‌خانم مُرده و هفت بهادُر» اثر آلکساندر پوشکین از منظر بینامتنیت ژنتی

آلکساندر پوشکین، نویسندۀ نامدار قرن نوزدهم و عصر طلایی ادبیات روسیه، با سبک و زبان ادبیِ خاص خود آثاری اصیل و بی‌بدیل را به ادبیات جهان عرضه کرده است. اگرچه او بیشتر به‌عنوان شاعر اشتهار دارد، اما در اغلب ژانرهای ادبی قلم‌فرسایی کرده و علاقه‌اش به آثار ادبیات شفاهی یا فولکلور موجب خلق قصه‌هایی ماندگار در ادبیات روسی شده است. در پژوهش حاضر، پس از تبیین نظریۀ بینامتنیت ژرار ژنت و با توجه به بایسته‌های این نظریه و بهره‌مندی از روش تحلیل محتوا و مضمون و خوانش تطبیقی عناصر داستانی، به بررسی و نقد قصۀ مشهور «شاهزاده‌خانم مُرده و هفت بهادُر» نوشتۀ آلکساندر پوشکین، شاعر پرآوازۀ قرن نوزدهم روسیه پرداخته شده است. بررسی‌ها موید این مطلب است که قصۀ پوشکین دارای روابط بینامتنی با متون متعدد ازجمله سه قصۀ «شاهزاده‌خانم خفته» اثر واسیلی ژوکوفسکی، «سفیدبرفی و هفت کوتوله» نوشتۀ برادران گریم و «زیبای خفته» اثر شارل پرو است و به‌عبارتی، واگویه‌ای از متون متقدم خود است. نقد و تحلیل تطبیقی قصه‌ها علاوه بر احراز شباهت‌های ساختاری و روایی میان آن‌ها، تاکید دارد که در همۀ آن‌ها با وجود تفاوت‌های روساختی، یک درون‌مایۀ کلی و مشترک وجود دارد: دختری زیبارو به‌واسطۀ حسد یا انتقام جادو می‌شود و به خوابی عمیق فرو می‌رود، اما نجات می‌یابد و قصه فرجامی خوش دارد. مناسبات بینامتنی قصه‌ها تردیدی در پیش‌متن بودن آن‌ها برای قصۀ پوشکین باقی نمی‌گذارد، هر چند که پوشکین با پیروی از سنت‌های روایی روسی، از برگرفتگی صِرف دور شده و روح روسی را در این قصه دمیده است.

critique and analysis of alexander pushkin's tale the dead princess and the seven knights from the perspective of genette's intertextuality

alexander pushkin, the renowned writer of the 19th century and the golden age of russian literature, has presented original and unparalleled works to world literature with his unique literary style and language. in the present study, after elucidating the theory of intertextuality by gerard genette and considering the requirements of this theory and employing the method of content and thematic analysis along with comparative reading of narrative elements, the famous tale “the dead princess and the seven knights” by alexander pushkin, the illustrious poet of the 19th century russia, has been scrutinized and critiqued. the analysis indicates that pushkin’s tale has intertextual relationships with numerous texts including three tales: “sleeping princess” by vasily zhukovsky, “snow white and the seven dwarfs” by the brothers grimm, and “sleeping beauty” by charles perrault. in other words, it serves as an echo of its predecessors. the comparative critique and analysis of these tales, besides confirming structural and narrative similarities among them, suggests that they all share a common underlying theme despite their russian adaptations: a beautiful girl cursed by envy or revenge falls into a deep sleep but is ultimately rescued and the tale ends happily. the intertextual relationships between the tales leave no doubt about their intertextuality for pushkin’s tale, although pushkin, by adhering to russian narrative traditions, has deviated from mere imitation and infused the russian spirit into this tale.